Życie wśród ludzi

       

       

                 "Samotny obłok i dzikie żurawie

                  Czy pośród ludzi mogłyby zamieszkać?"

                  (chiński poeta z epoki Tang, VIII wiek)

 

      Pozostawię piękno tych słów, które przetrwały 

wieki, bez komentarza. Napiszę jedynie parę słów 

o tym, czym najczęściej jest życie wśród ludzi i 

jak rozumiem swą duchową samotność. 

      Epikur zdroworozsądkowo radził dzielić ludzi na 

bliskich, takich, z którymi można utrzymywać 

kontakt jedynie powierzchowny i takich, których 

powinniśmy unikać.  Jednak samo kryterium, jakim 

się posługiwał, jest dość niejasne.  I często uciekamy 

przed ludźmi, którzy nie tylko nas, jak nam się 

wydaje, nie krzywdzą, ale mogliby się przyczynić do 

naszego rozwoju.  A to, że z kimś przyjemnie 

spędzamy czas, nie jest żadną gwarancją dobrego 

życia.

     

    Jestem samotnikiem...Nawet, kiedy w życiu 

nie byłem sam, byłem za samotnika uważany. 

Mój przyjaciel nazwał mnie anachoretą,  a dziekan

mojego wydziału, obcym z wyboru, jak Tołstoja, 

Rousseau, czy Thoreau. (Nie, nie jestem, co nie

trudno zauważyć, aż tak wrażliwy, ani mądry ;-)

Jednak są to tylko ludzkie opinie.   

       

     Chociaż wszyscy jesteśmy zwierzętami 

społecznymi, to właśnie samotnicy mają zwykle

największe poczucie wartości ludzkiej wspólnoty.

Dlatego martwi ich brak autentycznych więzi

między ludźmi i sprowadzanie życia społecznego 

do bezsensownego odgrywania absurdalnych

czasem ról. Istnieje coś większego, choć nie znaczy, 

że ważniejszego, od społecznego świata.  Świat 

natury i całość istnienia, którego cząstki 

najmniejszej nawet nie ogarniamy. 

      Mówiąc obrazowo i zarazem nieco aluzyjnie, 

przypominamy żaby w studni, którym wydaje się, 

że wiedzą coś o głębi oceanu (to sławna metafora 

Zhuangzi, która stała się przysłowiem). Albo 

owady poruszające się po jakichś łodygach i  

liściach, na których żerują bez świadomości ogromu 

istnienia i chwilowości własnego życia.  I nie 

zmieniają tego teleskopy wycelowane w niebo, 

które są jak oczy świetlika.

      Nasze poczucie rzeczywistości jest ograniczone

i nie zastanawiamy się na ogół czym jest bycie 

pszczołą w przytrutym chemikaliami roju, mrówką 

w obdartym mrowisku, albo szczurem w miejskim 

labiryncie.  Większość ludzi zadowala myślenie

o życiu poprzez przeciwieństwa zysku i straty,

sympatii i odrazy, bycia za coś chwalonym i

potępienia.  Nie stawiają sobie jakichś ogólniejszych

pytań o sens świata, życia, czy własnego istnienia.

Jednak istnieją ludzie, którzy do życia

potrzebują także oddechu kontemplacji.

To kwestia poczucia wartości życia.  

     Ilekroć odnajduję w moich śmieciach "Kłopot 

z istnieniem" Elzenberga, jedną z ulubionych moich

książek od połowy życia mniej więcej, natrafiam tam

na sugestywny fragment mówiący o samotności.  

     Elzenberg z właściwą sobie głęboką

refleksyjnością zauważał, że każdy człowiek jest 

najbardziej samotny w tym właśnie, co jest jego 

najbardziej osobistym przeżyciem, a więc w swym 

poczuciu wartości istnienia i własnego 

niepowtarzalnego życia. 

     Od tego poczucia samotności nie można uciec, 

można je jedynie przyjąć. Drugi człowiek, nawet 

ktoś najbliższy, to osobny kosmos przeżyć, 

doświadczenia życiowego, wrażliwości,  z

którym staramy się jak najbliżej komunikować w  

w poczuciu większej bliskości, a kiedy łączy nas z kimś

przez długi czas wspólnota losu i przeżyć, rozumiemy

go lepiej niż innych i na tym podłożu wyrasta

czasem delikatny kwiat miłości, albo przyjaźni.

      Od dzieciństwa przeżywamy coś i czegoś 

doświadczamy, gromadzimy wiedzę i wrażenia, 

a także podświadome impulsy,i krajobrazy naszego 

życia mogą być i często są innym obce.  Nie ma, 

mówiąc w sposób obrazowy, dwóch takich samych 

liści i kropel wody, ani dwóch takich samych ludzi.  

     Bułat Okudżawa pisał kiedyś, że mądry 

człowiek ceni nade wszystko samotność. Ale, co

to właściwie znaczy?   Oznacza to, że myśli i czuje

i nawet we wspólnocie z innymi potrafi zachować 

poczucie odrębności i psychicznej autonomii.  

Oczywiście, każdy coś  myśli i czuje,  ale nie każdy 

ma świadomość potrzeby tej autonomii, czy mówiąc

w sposób nieco idealizujący, wolności. 

      Okudżawa zauważał, że władza chciałaby 

wszystkich samotników "wyłapać", bo się 

ich obawia. Każdy ma myśleć i czuć tak samo, a 

miarą tych uczuć ma być zbiorowy entuzjazm, albo

zobojętnienie na cierpienie innych.  Ale tego zrobić 

się nie da, choć samotników tak łatwo "wziąć gołymi

rękami."

      Nie udało się nawet przed wiekami w 

Chinach, kiedy mędrców zakopywano żywcem w 

ziemi i niszczono ich książki, ani podczas rewolucji 

kulturalnej. Nie udało się to Hitlerowi, ani Stalinowi,

ani świętej inkwizycji.  

      Nie znaczy to, że samotnik nie może mieć żony,

powinien zostać mnichem, albo pustelnikiem, 

buntować się bez przerwy, albo co gorsza, być 

mizantropem. Wystarczy kiedy nie traci wrażliwości, 

nie przestaje samodzielnie myśleć i nie schlebia 

mającym władzę i kiedy zauważa innego człowieka 

i nie odwraca się do niego plecami, ani nie zbliża 

po to, aby mu dokuczyć, albo wykorzystać jego 

nieszczęście. 

       W głębi duszy człowiek taki jest trochę

anarchistą i romantykiem.  Życie społeczne ma

dla niego sens, jednak stara się unikać jego 

zniewolenia, albo przyjmować je w sposób, który 

nie pozbawia go wewnętrznej wolności i nie

uczestniczyć w nim jako jeszcze jeden z tych,

którzy przyczyniają się do powiększenia opresji.  

A ceni w nim potrzeby wrażliwości. 

      W kulturze Zachodu przeciwstawia się zwykle

politycznemu zniewoleniu indywidualizm i 

skrywany pod pojęciem użyteczności egoizm.  Jest

to klęska ludzkiej wrażliwości i rozumu.  Wolno

budować własne szczęście na ukrytym cierpieniu

innych.  Jedyną świętością jest ekonomia, a Bogiem

- pieniądz. A istnieniu wyzysku, albo politycznej 

przemocy w tak zwanym wolnym, demokratycznym 

świecie, butnie zaprzecza się, nawet, kiedy całe 

regiony świata mrą z głodu.   Ta koncepcja życia

wyklucza jakiekolwiek współczucie. Istotna jest

dla niej jedynie kalkulacja zysku.

       Dość przydatne dla zrozumienia postawy 

samotnika, jest rozróżnienie między poczuciem 

egzystencjalnej samotności, a osamotnieniem, 

wyobcowaniem.  Paradoksalnie, samotnicy nie

powinni być samotni, a jeśli są,  to jest to czasem

ich winą, ale najczęściej nie jest. Ludzie uciekają

od samoświadomości, od poznania samych siebie, 

a istnienie samotnika, nawet, kiedy nie stara się

wywierać na nich jakiegokolwiek wpływu, 

przypomina im o tym, budząc niepokój.

      Samotnik, nawet wtedy, kiedy zauważa bolesny 

konflikt między światem wartości jakie ceni, a tymi, 

które uznaje społeczeństwo, nie musi czuć się kimś 

wyobcowanym, pielęgnować w sobie uczucia żalu, 

resentymentu, oburzenia, albo poczucia własnej 

(problematycznej czasem) wyższości.  Jak inni

ludzie pragnie być szczęśliwym, jednak nie za

cenę egoizmu, ignorancji i złudzeń. 

      Oczywiście, wolno mu mieć czasem poczucie, 

że jest od społeczeństwa, w którym żyje, pod 

jakimś względem zdrowszy, choć nie wiadomo,

do czego miałoby ono być mu potrzebne.  Zwykle 

też nie zawdzięcza tego wyłącznie samemu sobie.  

Nie unika współdziałania dla dobrych celów, 

kiedy widzi, że mogłoby to przynieść jakiś skutek  

i nie chce pozostawiać innych na pastwę losu

      Bliskie mi jest to, co pisał na ten temat 

Krishnamurti.  Kiedy ktoś wychodzi z ciszy 

pięknego ogrodu na brudną wieś pełną pijanych, 

hałaśliwych i brutalnych ludzi, to dobrze, kiedy 

rozumie, że nie odgrodzi swego ogrodu 

skutecznie żadnym murem.  

      Napisał nawet tak: Jeśli ktoś nie potrafi 

zobaczyć piękna w tej brudnej wsi, to nie może 

naprawdę widzieć piękna ogrodu. Na próżno

uderza w bęben oburzenia, albo stroi się w 

pióra rzekomego przebaczenia, skrywającego 

resentyment. Jest w tej konstatacji, w moim 

poczuciu, sporo prawdy.

     Właściwością  postawy samotnika jest 

jedynie niechęć do robienia kariery i rywalizacji 

z innymi o materialny sukces. Pielęgnowanie

poczucia własnej wyższości nie jest mu do

szczęścia potrzebne.

     W naszym, zainfekowanym neoliberalnym 

egoizmem społeczeństwie "chłopów na dorobku", 

tak zwani inteligenci chcą się często odgrodzić 

murem od biedy i prostactwa.  Bronią w ten 

sposób własnej wygody i społecznego statusu, 

uzyskanego czasem (najczęściej nie tylko, albo 

nawet w ogóle nie) ciężką pracą, która zwykle nie 

ma innego sensu poza zarabianiem pieniędzy. 

Starają się zapewnić własnym dzieciom najlepszą

edukację i dobrobyt i wychowują je jak półbogów,

ale często brakuje im miłości.  Wielu moich 

studentów żaliło się,  że muszą realizować ambicje

swych rodziców, którzy nawet nie starają się

bliżej rozpoznać potrzeb ich psychicznego rozwoju.

      Kochać swój ogród, swe marzenia, być 

wrażliwym na cierpienie innych, cieszyć się

ich radościami, unikać zbędnego ponuractwa,

chcieć komuś dopomóc, to coś innego niż

gardzić ludźmi w poczuciu własnej wyższości,

którą zresztą ludzie tacy czerpią niemal 

wyłącznie z poczucia przynależności do jakiejś

grupy, stada, czasem stada tych bardziej 

inteligentnych, kulturalnych, mających lepszy 

gust lub lepiej poinformowanych, rzekomo 

bardziej moralnych, a najczęściej jedynie 

bogatych, opływających w dostatki.   

      Jedynie w ciszy samotności, w kontemplacji,

możemy poznać prawdę.  Tego uczy nas 

obcowanie z naturą, o ile nie jest ono jedynie 

kolejną ucieczką od zdegenerowanego świata 

ludzkiej wspólnoty. 

      Ale sporo już słów zmarnowałem...Nie

ma i nigdy nie będzie żadnej definicji miłośnika

samotności, ani jakiegoś katechizmu jego

stosunku do życia...Jednak ta duchowa samotność

nie musi być samotnością fizyczną, ani psychiczną,

a nawet jest to szczególnie smutne, kiedy nią jest...