Wesołe i smutne wspomnienia pewnego melomana

   Niewiele słucham Czajkowskiego, 
choć znałem kiedyś przemiłe osoby, 
które uwielbiały jego balety i były 
dumne,że mogły je oglądać w 
warszawskiej operze.  Może ze trzy 
razy słyszałam "Jezioro łabędzie" z 
Gergiewem, raz ze Slatkinem, raz 
"Dziadka do orzechów" w jakimś 
starym i ładnym wykonaniu Znam 
piękną arię z "Eugeniusza Oniegina" 
(jedną i to śpiewaną po niemiecku 
przez Pregardiena), trzy ostatnie 
symfonie z Bernsteinem, trochę 
drobiazgów fortepianowych, które gra 
Richter i utwory na wiolonczelę.  
I oczywiście dowcip, że "Czajkowski
był homoseksualistą, ale nie za to
go cenimy."  Złości mnie trochę
legenda o jego śmierci powtarzana
w trzech wersjach: że napił się 
wody w restauracji i zachorował 
na cholerę, że popełnił samobójstwo
i że został zamordowany. Jest mi to,
mówiąc szczerze, zupełnie obojętne,
choć zakończenie szóstej symfonii
wzrusza mnie. Ciekawe jest to, że
Czajkowski kompletnie nie znał się
na balecie, kiedy pisał swe tak 
podziwiane i klasyczne dzisiaj
utwory.  
      Pora już chyba na anegdotę z
mego odchodzącego powoli życia. 
Nie tak znowu dawno, bo jakieś
10 lat temu poznałem pewnego studenta,
zafascynowanego muzyką romantyczną. 
Piliśmy razem dość dużo z jakimiś
kobietami, które sprowadzał do 
towarzystwa i rozmawialiśmy oczywiście
o muzyce. Zerwałem z nim kontakt 
dopiero, kiedy usiłował moją partnerkę
zaprosić na degustację wina (oczywiście
beze mnie). Był strasznym erotomanem,
ale uwielbiałem z nim rozmawiać, bo
muzykę przeżywał głęboko.    
     Jednym z tematów naszych sporów,
którym przysłuchiwały się owe młode
kobiety, był dramatyczny spór o to,
kto był większym kompozytorem Czajkowski,
czy Telemann.  Mój młody przyjaciel 
wywodził, że Telemann to pospolita 
miernota. Pisał przecież muzykę do 
kotleta. A Czajkowski to romantyk, 
słowiańska dusza i tragiczny geniusz
melodyki.  Student ów znał utwory 
Telemanna mniej więcej tak, jak ja 
znałem Czajkowskiego... ;-)  
     Dziewczyny, osuwające się już 
pod stół przyznawały rację jemu,
albo mnie, a potem śpieszyły się, żeby
zwymiotować nadmiar alkoholu. 
Tymczasem moja sława w tym 
środowisku (w dużym stopniu 
artystycznym) rosła, choć wbrew 
oczekiwaniu przyjaciela, nie umówiłem 
się z żadną z panienek (które nazywał
świniami).
     W moim życiu był tylko jeden 
donioślejszy spór. Pewien młody 
człowiek, który później został profesorem 
filozofii, spierał się ze mną przy paniach 
o to, kto był większym zbrodniarzem 
Stalin, jak uważał, czy Hitler, jak ja byłem 
o tym przekonany.
    Wczoraj wysłuchałem ostatniej symfonii
Czajkowskiego, tej, w której podobno już 
nie zmaga się z losem, lecz mu poddaje w 
oczekiwaniu na śmierć i ogarnął mnie nieco 
smętny nastrój. Ale przypomniałem sobie te 
nasze pijatyki z niejakim rozrzewnieniem. 
A potem rozmowę z owym profesorem, 
prowadzoną na trzeźwo. Wspomnienia te 
szczerze mnie rozbawiły, ale niestety 
przypomniałem sobie, że jeden z tych 
moich przyjaciół zapił się chyba
na śmierć, a drugi zmarł niedawno na
chorobę nowotworową...A ja żyję i chyba
nigdy nie będę potrafił odpowiedzieć na
owe pytania, które zresztą nie ja stawiałem.   
Nikt chyba niestety nie może uciec od
swego losu, ani wznieść się ponad los. 
("Samotny człowiek ponad losem"  
napisał ktoś pięknie o Spinozie, ale to 
nie jest prawda).
     A Telemann to naprawdę był majster i
niektóre jego utwory są cudownie piękne.  
Komponował też mierne, podobnie
jak (z tego, co ostatnio czytałem ;-)
Czajkowski, który czasem "ocierał się
o kicz", ale bywał "wstrząsający." Z tą 
może różnicą, że Telemann stał zawsze
na wysokości solidnego artystycznego
rzemiosła.  
    W czasach fonografii najpierw
poznano go jako twórcę muzyki 
instrumentalnej, z osławioną "Tafelmusik" 
i "Kwartetami paryskimi", a dopiero później  
odkrywano jego muzykę wokalną i religijną 
- pasje, oratoria i kantaty. W tej dziedzinie
nie dorównywał Bachowi. Podobnie jak
Bach, bardzo przeżył śmierć swej ukochanej
żony i niektóre jego kantaty są poruszające
i niemniej piękne od najlepszych 
kantat lipskiego kantora (jak się o Bachu 
zwykło mówić). Jednak wielu jego 
utworom brakuje autentyzmu 
egzystencjalnego przeżycia. Bach był
ludzki, ze skłonnością do ukazywania
ogromu cierpienia i zarazem ukojenia. 
Telemann zatracił się w religijnym 
optymizmie, który brzmi czasem sztucznie. 
W utworze zatytułowanym "Śmierć Jezusa"
prawdziwie piękna jest jedynie uwertura,
bo nie ma w nim ani jednej smutnej, czy 
melancholijnej arii. Jest to swoiste kuriozum. 
Ale słucha się tej muzyki dobrze...         
     Bez tego rodzaju sporów, które 
mogą wydawać się nieco absurdalne, nie 
rozwijałaby się sztuka, ani filozofia. 
Były czasem bardzo ożywione i np. boskiego 
Platona przezywano Satonem, czyli 
członkiem męskim. A jeśli chodzi o muzykę 
to doniosły był kiedyś, jak wiadomo, spór 
o wyższość muzyki włoskiej nad francuską,
w którym uczestniczył też Rousseau. Ale 
nie chcę tym zamęczać łaskawego Czytelnika
(jak się kiedyś kulturalnie mówiło). 
     W Indiach też się mędrcy spierali, a
zwycięzca filozoficznej dysputy otrzymywał
w darze jakieś byki i powozy. Warto było 
zatem ćwiczyć się w sofistyce...
     Władza autorytarna nie dopuszcza 
sporów. W muzyce epoki stalinowskiej
miał obowiązywać socrealizm, a oskarżany
o formalizm kompozytor mógł przypłacić
swą miłość do autentycznej twórczości
popadnięciem w niełaskę lub nawet 
utratą życia. Szostakowicz, którego 
oskarżono w pewnej gazecie o sianie 
pesymizmu, uratował życie dopisując
do ponurej (a w istocie realistycznej) 
symfonii radosne, pełne entuzjazmu 
zakończenie...
     Podobno trafił na sporządzoną 
przez Stalina listę twórców, których 
nie należy pozbawiać życia, co było 
swoistą ochroną. Hitler też osobiście 
chronił pewnego wagnerowskiego 
śpiewaka, który miał żonę Żydówkę...