Patos jesieni

         Z posiadania tego CD byłem niezmiernie dumny. W Londynie, gdzie były kiedyś wielopiętrowe "megastory" wypełnione CD, muzyki japońskiej było bardzo wiele. Z serii poświęconej czterem porom roku wybrałem, z powodów finansowych, jedną. Patos jesieni i melancholia tej muzyki szczególnie mocno do mnie przemawiały. Ze względu na obecność w tym nagraniu z klasyczną muzyką japońską, smyczków i wiolonczeli (w proporcjach nie zmieniających charakteru samej muzyki) mogłaby to być muzyka z jakiegoś filmu płynącego sennie w pięknej i naturalnej scenerii dawnych czasów. 

   

    Jest tu niezwykle poruszająca wersja instrumentalna Zangetsu, utworu mówiącego o tęsknocie za zmarłą młodą dziewczyną, którą kochanek "widzi" w księżycowej poświacie. Wiolonczela dodana do tradycyjnych japońskich instrumentów, przydaje jeszcze temu utworowi szlachetnej powagi. Znam ten utwór w wersji wokalnej i kilka innych jego wykonań (także na flet shakuhachi solo) i chociaż wszystkie są sugestywne, ten "zachodni" element wzbogaca go o pożądany odcień. Szczególnie piękna jest też kołysanka Itsuki no komori uta. Jest w niej ciepło, którego brakuje czasem w kołysankach zimowych. 

      Moja duma doznała od tamtego czasu niejakiego uszczerbku. Okładka CD została najedzona przez ząb czasu i nie jest nieskazitelna. Mogę tylko rzucić tutaj jak zaklęcie wabi sabi...  Elementy zachodnie w aranżacjach, choć użyte z umiarem, zaczęły mi przeszkadzać. W dodatku, wstyd powiedzieć, to "składanka" - grają różne zespoły i nie wszystkie interpretacje w takim samym stopniu mi odpowiadają, mimo subtelności całości i wrażenia, że brzmią podobnie. 

    Ale są też powody istotniejsze, niejako egzystencjalne - Osoby, która mi wtedy towarzyszyła już nie ma, a ja sam słucham muzyki japońskiej mniej niż kiedyś. Powodem tego, że jej rzadziej słucham, nie jest tęsknota za osobą, czy tamtym okresem mego życia. W klasycznej muzyce indyjskiej i ormiańskiej jest jeszcze więcej tęsknoty. Ostatnio również niewiele ich słucham, chociaż muzyka indyjska wywarła na mnie wrażenie ogromne i długotrwałe. Myślę, że osiągnąłem już ten stopień nasycenia tą muzyką, że chociaż jej nie otamowałem, chwilowo bez niej się obywam i zaczekam, aż sama utoruje sobie drogę do mego serca - co z pewnością nastąpi. Na razie, jak dzisiaj muzyki japońskiej, słucham jej incydentalnie. Nawet Takemitsu słucham mniej. 

   Klasyczna muzyka japońska jest kontemplacyjna i naznaczona melancholią przemijania. Bywa też przeraźliwie smutna i nigdy nie jest po prostu ilustracyjna. Kiedy opisuje wiatr wiejący przez szczeliny jakiegoś pomieszczenia, to człowieka przechodzą dreszcze, a wyobrażenie samotnej łódki w pustce niewzruszonego oceanu sprowadza na nas spokój. Estetyka zen przenikająca tę muzykę bywa zadziwiająca. Kiedy ostre brzmienie shamisenu ukazuje ruch budzących się na wiosnę do życia insektów, to prawie je widzimy. 

      Dwa wspomnienia ożywiła dzisiaj we mnie ta japońska muzyka. Pierwsze dotyczy pewnego fletowego utworu z tradycji zen. Słuchałem go przez słuchawki w jakimś sklepie, ale musiałem nagle wyjść coś załatwić. Kiedy wróciłem po pół godzinie, utwór, który ciągle się odtwarzał, był w tym samym miejscu, co na początku. Była to owa muzyka pustki oceanu. Z biegiem czasu nauczyłem się jej słuchać niemal bez udziału słuchu...Muzyka europejska od czasów baroku jest przeważnie dramatyczna i zmienia się w czasie, chociaż są w niej też kontemplacyjne adagia, a Wagner, czy Debussy, potrafili ją zatrzymać w ruchu. 

    Drugie wspomnienie dotyczy namiętności, jakie wyrażała muzyka japońska - szczególnie teatralna.  Nie będę się nad tym rozwodził, bo już kiedyś o tym pisałem, dając wyraziste przykłady. Ale to wspomnienie "dotyka" mnie osobiście. 

   Kiedyś B. nabrała podejrzeń, że mogę ją zdradzać. Spałem jeszcze w swoim pokoju na górze - tym, który był pomalowany na czarno i w którym okno przesłonięte było czarną folią - kiedy rankiem obudziła mnie ponura muzyka, dobiegająca z sypialni na dole. Głos japońskiej śpiewaczki brzmiał surowo i groźnie. Opóźniło to jeszcze moje zejście na dół, bo czekałem  kiedy muzyka się skończy (long play nie był długi). Ale ponieważ się ociągałem  (po bezsennej nocy byłem dość wyczerpany), "leciała" jeszcze raz. Zainteresował mnie w końcu tekst owego utworu. 

    Była to opowieść o tym, jak dziewczyna, podejrzewając zdradę, po namiętnej nocy ucięła kochankowi przyrodzenie. To by wyjaśniało, dlaczego mniej teraz słucham tej "muzy". Lęk przed kastracją jest dość istotnym czynnikiem branym pod uwagę w terapii psychoanalitycznej.😀 Odkąd jednak jesień stała się porą mojego życia, można to chyba wyjaśniać inaczej...

     

      To wersja wokalna tej kołysanki w zupełnie innym wykonaniu. Nie daje ono żadnego pojęcia o finezji i delikatności tego, o którym wspominam, a które jest niestety niedostępne. Ale melodia i śpiew są tu może nawet bardziej melancholijne. Flet gra żałośliwie i pojawia się element improwizacji.