O tym, co nietrwałe

     

        

   Czy zawsze wiemy, co jest światłem, a co mrokiem?  Jedna z mniszek żyjących według tradycji w czasach historycznego Buddy tak mówi: 

     "/Ludzie/ są przywiązani do ciała, które jest puste, jest kłębkiem kości i ścięgien, wypełnione wydzielinami i ekskrementami, obrzydliwe."

     "Pragnienia zmysłowe są jak rzeźnia, są jak głową węża, Płoną jak pochodnia, przypominają szkielet." 

     Rodzice chcieli ją wydać za mąż, ale była nieprzejednana i w końcu przystali na to, żeby została mniszką. ("Pieśni mniszek", przekład J. Gruszewska,  Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,  2022).  Ze względu na mój zmysł estetyczny wybrałem na początek najmniej drastyczne fragmenty jej przemowy. 

     W rozprawie zatytułowanej "Etyka wyrzeczenia. Czym jest i jak bywa uzasadniana" wybitny polski filozof Henryk Elzenberg, zauważa, że jednym ze sposobów jej ugruntowania jest ukazywanie przedmiotu pragnień i samych pragnień jako złych.  Oczywiście, ta buddyjska poezja ma budzić nastrój zniechęcenia do doczesności. Są tu niezwykle sugestywne obrazy przyrównujące ciało do trupa, worka kości jedzonego przez robactwo, jest straszenie piekłem...

      "Czy mam lgnąć tak jak robak do obrzydliwego ciała, o przykrym zapachu, worka pełnego płynu wypełnionego nieczystościami?"

     "Co wiem o nim? Jest obrzydliwe, pokryte mięsem i krwią, Siedziba robactwa, pożywienie ptaków  - /taki/ trup komu ma być dany?"

    "Gdy pozostaje porzucone na cmentarzu /jako/ posiłek dla innych /Nawet/ matka i ojciec pełni obrzydzenia obmywają się, a cóż dopiero zwykli ludzie."

    "/Jeśli ktoś/ rozciąwszy je, wydobył wnętrzności na zewnątrz, /Wówczas/ nawet własną matka pełna obrzydzenia nie zniosłaby /jego/ zapachu." 

    I chociaż ten, któremu została obiecana, ofiarowywał jej królestwo "nożem obcięła swoje włosy- czarne, gęste, miękkie, Zamknęła się w pałacu, weszła w pierwszą dźhanę" (pierwszy stopień wchloniecia medytacyjnego). 

    "Nie istnieje ( całkowite) zaspokojenie pragnień zmysłowych - ludzie umierają niezaspokojeni..." 

   "Przyjemności zmysłowe są jak ostrza miecza, choroba, bolesny wrzód..."

   A potem powiedziała jeszcze niedoszła oblubienica:

   "Znając wolność od starzenia się, któż wolałby przyjemności zmysłowe..." i aby przekonać  wzgardzonego przyszłego oblubieńca "rzuciła włosy na ziemię."

    Utwór ten,  mimo psychologicznego prawdopodobieństwa, wzbudza pewne wątpliwości i jest całkiem możliwe, że napisał go mnich, a nie mniszka, a już niemal na pewno był przez mnichów redagowany. Poza tym, być może dziewczynie nie podobał się przyszły mąż, któremu "została obiecana" przez rodziców i w którego władzy miała potem pozostawać.  Chciała zatem uniknąć zniewolenia. (W tradycji chrześcijańskiej do klasztoru trafiały często kobiety, które przeżyły zawód miłosny). 

    Tak, czy inaczej, treść tej pieśni polega na tym, o czym wspomina Elzenberg - na wzbudzaniu odrazy do przedmiotu pragnień i do samych pragnień. (Elzenberg pisał jeszcze o dążeniu do ich spełnienia). I chociaż przyszły kochanek przyjaźnie ją zachęcał,  dziewczyna okazała wzgardę takiemu życiu.  Można też jednak widzieć w jej psychicznym stanie jakiś rodzaj psychozy,  albo patologii, a nie wewnętrznej, oświecającej prawdy.  

    Istotne jest tu przede wszystkim to, że przez odwrócenie się od ciała i zmysłowości uzyskuje się możliwość pogłębienia duchowego życia...przez pewnego rodzaju obumarcie. Ale to właśnie może wydawać się problematyczne.  Sam Budda zalecił, jak wiadomo, młodzieńcowi,  który stracił ukochaną, aby obserwował jej zwłoki i rozkład ciała po śmierci, co miało go skutecznie wyleczyć z miłości do niej. Taka terapia wstrząsowa mogłaby go jednak równie dobrze doprowadzić do szaleństwa. 

      Inne pieśni nie są już tak przesycone wywołującym odrazę poczuciem nietrwałości życia i wyrażają chwilami piękne kontemplacyjne skupienie.  Ale i one bywają niepokojące. Jedna z mniszek mówi, że kiedy została wdową i straciła środki do życia, przyłączyła się do mniszek, ponieważ widziała, że ludzie dają im jedzenie.  

    "To, co się kocha, budzi w nas tylko niepokój i cierpienie", miał powiedzieć Budda ojcu, który stracił właśnie ukochane dziecko. Ten rodzaj wstrząsowej psychoterapii przerażał swą brutalnością Alberta Schwieitzera, ponieważ miłość utożsamiał z cierpieniem.  Buddyzm theravady wydaje się nie widzieć różnicy między miłością do drugiej osoby (partnera, czy dziecka), a namiętnością i tym, co nazywa "lgnięciem." A nawet później jeszcze wielki buddyjski poeta Aśwaghosza pisał, że matki kochają swe dzieci jedynie dlatego, że chcą w nich znaleźć podporę na starość, co, jak wiadomo, bywa złudne. 

      

          Tak o tym czytam i przypominają 

mi się słowa jednej z pieśni Brahmsa

"Ach kobiety, kobiety, to przez was 

zostałem mnichem!"