Kilka myśli w samotności

                                                       Cmentarz Wilanowski zdjęcie nazumi13 

           

     
      Śmierć jest od jakiegoś czasu stale 

obecna w mym życiu i wypełnia sporą 

część moich myśli.  Często idąc ulicą 

mówię sobie "Jeszcze przed śmiercią"

zrobię to, czy tamto, jak mówiła moja 

matka, np. pójdę do sklepu spożywczego 

i kupię sobie pomidory i jajka (lubię 

jajecznicę z pomidorami). Oczywiście 

takie myśli są czymś uwarunkowane,

podobnie jak absurdalna myśl, że 

mogę nie zdążyć popełnić samobójstwa. 

      Na szczęście znalazłem wśród pisarzy

dwie pokrewne dusze, w porównaniu 

z którymi moje myśli nie wyglądają 

na obsesyjne. Są to,  śmiertelnie poważny

i na swój sposób wielki pisarz Canetti, 

który wydał wojnę śmierci, zakończoną 

wiadomym wynikiem i smutny, absurdalny 

żartowniś Topor, który jakieś miejsce w 

nowszej literaturze również ma.  Poznałem 

jego nieco tylko toporne opowiadania we 

wczesnej młodości, na krótko przed 

obejrzeniem "Lokatora", którego oglądałem 

już ze cztery razy. Pod koniec życia jego 

obsesja nasiliła się, ponieważ popadł w długi. 

      Podobnie jak on, kiedy widzę na ulicy 

z pozoru przynajmniej beztroskich ludzi, 

myślę, że przecież oni wszyscy umrą,

albo już są martwi.  Zdanie "Granica

między życiem a śmiercią wcale nie jest

tak wyraźna jak sądzimy" również

mógłbym napisać, jeśli gdzieś nie

napisałem - jest to wyraźny motyw 

wielu mych utworów, choć pisarz

nadaje mu w dalszych słowach 

niepotrzebnie naturalistyczny sens. 

          

      Ale zarówno idea Canettiego, jak

ucieczka przed śmiercią w ponury 

żart, są mi obce.  Takie jest po prostu

moje poczucie życia po odejściu 

ode mnie osób najbliższych, których 

obecności i miłości, jakakolwiek ona 

nie była, nic już nie wskrzesi i

czegoś w rodzaju śmierci społecznej,

która stała się mym udziałem. Jednak

w przeciwieństwie do tych dwóch 

przypadków, nie wolno mi się na to

żalić, bo w oczach innych jestem nikim.

Psychiatra, skądinąd  człowiek 

kompetentny, rozsądny i życzliwy,

nie żaden wariat, doradza mi znalezienie 

w necie chętnych do gry w szachy, albo 

kurs komputerowy, który pomógłby

mi przygotować do publikacji moje 

utwory. "Przecież tyle jest możliwości!" 

Nie próbuję nawet wyjaśniać, że mogę 

nie mieć na to czasu, albo że nie 

dorobiłem się sprawnego laptopa. 

       Ale mój stosunek do śmierci jest

znacznie głębszy i nie da go się

sprowadzić do samotności i depresji,

w których pojawiają się różne takie

myśli. Nie miałem nawet pięciu lat, 

kiedy uświadomiłem sobie

jej nieodwracalność, a pierwszy mój 

publikowany tekst filozoficzny jej

właśnie dotyczył. Jeśli jest tak, że 

jest ona czymś nieuniknionym, to

jaką zająć wobec niej postawę - 

zastanawiałem się w nim, odwołując 

się do argumentów wielkich filozofów. 

Później jednak do tematu tego nie

wracałem. Słuchałem jednak ogromnie

wiele muzyki, w której się ona pojawiała,

znajdując w niej, muzyce, ukojenie (w 

utworach Bacha, Włochów, Francuzów 

i Purcella). Po czterdziestce i pierwszej 

utracie najbliższych, byłem już z nią tak 

oswojony, że mógłbym wtedy odejść we 

względnym spokoju. Moje myśli o niej wciąż 

były jednak przede wszystkim metafizyczne

i abstrakcyjne.  Nie miałem poczucia, że

jest blisko mnie - spora część życia 

pozostawała jeszcze przede mną, choć 

przecież nawet drobiazg może przedwcześnie 

zniszczyć czyjeś życie. 

       Przykładem pozytywnym w myśleniu 

o śmierci pozostaje dla mnie Tołstoj, 

którego świadomość własnej śmiertelności

skłaniała do miłości, co znalazło wyraz w

jego przejmującym opowiadaniu "Śmierć 

Iwana Iljicza."  Rilke po spotkaniu z 

nim pisał, że żywe poczucie śmierci  głęboko 

przenika wszystkie jego utwory i niemal na

pewno skłoniło go do pisania.  Czy można 

jednak, jak jego poczucie winy wobec kobiet, 

uznać to za przejaw jakiejś obsesji?  A czy sam 

Rilke, albo np. Tagore, Iwaszkiewicz i wielu 

innych wrażliwych ludzi, nie myślało o niej 

stale?  

      Tołstoj miał jednak również poczucie

szczególnej misji, którego nie mogła 

mu wybaczyć jego żona, uważając ją 

za bunt przeciw społecznemu porządkowi 

i zło.  Może dlatego, że kazał jej kiedyś 

karmić piersią wszystkie swoje dzieci. 🙂 

Jakkolwiek było, te fragmenty dziennika

Zofii Tołstoj, które odnoszą się do postawy

męża, są raczej infantylne, wyziera z nich

egoizm i brak zrozumienia, czym jest jego

twórczość dla niego samego i dla innych. 

Przed śmiercią, jak wspomina w swych

zapiskach jego syn,  Lew Tołstoj wzywał do 

siebie kolejno dzieci i pozostałych domowników 

i każdemu mówił, jak ma żyć. 

      Ale mnie bardzo kiedyś wzruszył 

zapisek z jego dziennika.  Jak będę 

umierał z miłością, to mrugnę do 

was powieką.  Trzeba odejść z życia 

z miłością, ale kto może być tego

pewien?  Mistycyzm Tołstoja 

wolny był jednak od wszelkich przesądów 

i z istoty swej, jeśli tak można 

pomyśleć, racjonalny.

      Moja sytuacja, przy nieco podobnym,

choć oczywiście nie tak głębokim, sposobie 

odczuwania, jest o wiele  prostsza, niemal 

komfortowa. Nie potrafię nikogo pouczać, 

ani nie mam nikogo do pouczania. (Studentów 

jako nauczyciel i mniej doświadczonych 

przez życie ludzi, również nigdy nie starałem

się pouczać).  Nikt też nie będzie śledził 

mojego mrugnięcia okiem.  

     Czasem w tym jedynie jest jakaś nadzieja. 

Przez sześć długich miesięcy pochylaliśmy 

się z kimś nad łóżkiem bliskiej osoby w śpiączce, 

zanim odeszła...I raz mrugnęła, albo nam się 

tak wydawało. Była to młoda osoba i tym trudniej

było się z jej odejściem pogodzić. Dopiero życzliwy 

lekarz, który nie oczekiwał jakiejś korzyści, w 

przeciwieństwie do pozostałych, powiedział kiedyś 

szczerze i brutalnie "Czarno to widzę!" 

     Widziałem potem, jak jej robiono makijaż, 

żeby ładnie wyglądała w trumnie i pierwszy

rzuciłem do dołu grudkę ziemi, bowiem jak 

napisał Pascal "Ostatni akt jest krwawy, 

choćby i cała sztuka była najpiękniejsza. 

Gruda ziemi na głowę i koniec na zawsze." 

      Zawsze miałem zastrzeżenia 

do platońskiej i stoickiej idei, zgodnie

z którą człowiek mądry uczy się umierać

przez całe życie, ponieważ świadomie

rezygnuje z pragnień i z działań 

prowadzących do ich urzeczywistnienia.

Marek Aureliusz pouczał w tym duchu

samego siebie: "Przypuść, że swe życie już 

zakończyłeś i resztę,  pozostałą w 

nadmiarze, przeżyj zgodnie z prawami 

natury."  To głęboka myśl, choć pozostaje 

pytanie, czy powinniśmy pouczać o tym 

samych siebie. Ale mądra rezygnacja, to nie 

miłość...