Drzewo Kruka

Der Rabenbaum (Drzewo Kruka), to jedyny obraz Caspra Davida Friedricha, który jest w Luwrze. Namalowany 

został prawdopodobnie w 1822 r. W tle drzewa jest stożkowy grób megalityczny z epoki brązu, który znajduje się 

nad jeziorem Toller. "Kruki, dęby bezlistne i pnie drzew to symbole śmierci." Informacje te, podobnie jak 

reprodukcja obrazu, pochodzą ze strony internetowej poświęconej Friedrichowi. 

         

            Od dawna (sporo ponad dziesięć lat) fotografuję bezlistne drzewa, 

głównie zimą lub jesienią, choć można też spotkać je latem. Ogromnie 

dużo mam takich zdjęć, chociaż jeszcze więcej drzew w zieleni lub czerwieni. 

Dość często są na nich topole, które również uważane są za symbole śmierci. 

Grobu megalitycznego jeszcze nie widziałem, ale w moich utworach 

pojawiają się pustkowia i kurhany. Ze dwa lub trzy lata temu jesienią i zimą 

chodziłem w nocy na Cmentarz Wilanowski i zrobiłem tam sporo zdjęć bez 

żadnej lampy błyskowej. Jedynym oświetleniem były latarnie, światełka z 

grobów i księżyc. Teraz, kiedy w maju odbył się pogrzeb żony mego 

przyjaciela, na którym nie mogłem być, już bym się tam nie wybrał. Znałem 

ją trochę i lubiłem, i już dwa razy ją tam wspólnie z nim odwiedzałem. 

        Przyjaźnię się z duchami drzew. Są takie, które latami fotografowałem 

o różnych porach roku i dobrze czuję się w ich towarzystwie. Słucham ich 

zwierzeń na wietrze i chyba poznałem już dobrze ich język. Drzewa dają 

schronienie tysiącom istot i w przeciwieństwie do człowieka potrafią się 

odrodzić po pozornym obumarciu.

     Ale cmentarzy nie lubię. Widziałem ich sporo w Londynie, niektóre 

bardzo stare, ale zawsze w obecności osoby, która chciała tam odpocząć 

od zgiełku miasta i zmagań z chorobą alkoholową. 

    Im starszy cmentarz, tym mniej czuję się na nim realność śmierci, 

która jest tak uderzająca tam, gdzie są świeże mogiły. Jest na tych 

starych cmentarzach wiekowy spokój i wszystkie emocje, przeżycia i 

konflikty, jakim człowiek żyje, stają się nieobecne, albo wydają się 

nieistotne. Piękne jest króciutkie opowiadanie Iwaszkiewicza (właściwie 

jest to proza poetycka), w którym wiewiórka krząta się beztrosko wśród 

grobów. B. robiła zdjęcia wiewiórek na nagrobkach z wielkim upodobaniem, 

skacząc czasem między nimi z aparatem jak wiewiórka. Ale te tłuste, 

amerykańskie, bezwzględne wiewiórki, które opanowały londyńskie parki 

i cmentarze, są inne od naszych i większą sympatię budzą lisy, które równie 

często tam można spotkać. 

      Sam nie wiem, dlaczego zacząłem się pojawiać na cmentarzu w 

Wilanowie, jakbym szukał tam grobu B. W Anglii cmentarze są trochę inne. 

Ludzie chodzą tam na spacery, a niektórzy urządzają sobie nawet piknik. 

U nas jest jednak, zapewne w związku z burzliwą historią, inna tradycja.  

W niektórych mych opowieściach, jak "Cmentarna klamka"  i we 

wspomnieniach, pojawiają się ślady tych wspólnych spacerów.  W Wilanowie 

zresztą odwiedzałem teren przykościelny, czym zainteresowała się policja. 

Do pałacu niestety nie ma w nocy dojścia...

      Powroty stamtąd, autobusami nocnymi, bywały przykre ze względu na 

obecność ludzi, których nie zawsze chciałoby się spotkać. A zimą na 

przystanku często dotkliwie marzłem. Nie mówiąc już o kobiecie z tobołami, 

która mnie tam śledziła, także wtedy, kiedy zaglądałem na cmentarz. 

Na szczęście nie była to Grabarka. Ostatnio ktoś napisał, że wyrzuca ze 

słownika słowo przykry - ja jeszcze go nie wyrzuciłem. Przydaje się czasami. 

Nie czuję lęku przed zmarłymi, ale przed ludźmi czasem nie sposób go

nie czuć.

      Miałem pisać o drzewach i zaświatach, a nie o cmentarzach i grobach, 

ale widać mam jakąś potrzebę wytłumaczenia tych moich nocnych wizyt. 

Wszystko to działo się w lękliwym przeczuciu odejścia matki, która była już 

wtedy stara i chora, niepewności mojej sytuacji życiowej i pogarszającego się 

stanu zdrowia. Poza tym znikanie z życia osób, które znałem, przywodziło

też na myśl ideę chwilowości naszego istnienia.  Wszystko to, co o ich

losach wiedziałem i tysięczne opowieści o ich życiu, których 

wysłuchiwałem, prowadziło tylko do jednej możliwej konstatacji 

- to wszystko, czym żyli i co czuli, nie miało już najmniejszego 

znaczenia, często nawet dla ich najbliższych.

     Inaczej było z drzewami i wieczornym wychodzeniem w zaświaty. 

Nie byłem wtedy samotny i właściwie żyłem w dwóch światach, z których 

tylko jeden był w pełni realny. Wygłaszanie wykładu po nocnej 

wędrówce, podobnie jak miłość, była powrotem do tego realnego świata. 

Zawsze miałem silną potrzebę bycia jeszcze gdzieś indziej niż byłem, a 

także rozjaśniania mroku tajemnicy. 

     W przestrzeni miejskiej dość trudno ją zrealizować a mimo to mój 

kontakt z naturą był dość silny. Nauczyłem się dostrzegać ją w miejscach 

całkiem nieoczekiwanych. Sporo moich zdjęć drzew robionych pośrodku 

ulicy sprawia wrażenie jakby istniała tylko pustka i niebo. Gdyby ktoś 

wiedział, gdzie były robione, byłby tym zdumiony. Zdolność abstrahowania 

od okoliczności i miejsca i tworzenia nastroju opartego na iluzji jest czasem 

bardzo użyteczna i daje poczucie pewnej wolności. 

      Lubię wędrówki w czasie i przestrzeni i dlatego pisałem tutaj opowieści 

japońskie, angielskie, pruskie, chińskie, indyjskie,  rosyjskie i francuskie, a 

nawet jedną polską, w której pojawia się ostatni polski Król na wygnaniu, 

śledzony przez szpiegów. Przeważnie niesamowite.  Dwie z nich wywarły

na czytelnikach spore wrażenie.  Opowieść o pewnym człowieku z czeskiej

Pragi (wiek XIX), który zamieścił w gazecie ogłoszenie, że za niewielką 

opłatą będzie za kogoś umierał i oczywiście znalazł chętnych i opowieść 

o pewnym dziwaku, który poprosił właściciela sklepu z wypchanymi 

ptakami, aby go wypatroszył i umieścił jako eksponat na sprzedaż -

potrzebował bowiem gwałtownie gotówki.  

     Z niemałym zdziwieniem dowiedziałem się potem, że opowiadanie o 

podobnej treści napisał już kiedyś jakiś Francuz (choć nie bardzo w to 

skłonny jestem uwierzyć).  Ale w większości me opowieści nie są tak 

paradoksalne. Najdłuższa z nich na Bloxie liczyła ze 40 odcinków

i działa się w świecie realnym i demonicznym, przenosząc się z

Japonii do Londynu.  Musiała mieć zbyt wiele zawirowań, bo znajomy,

który ją śledził, zgorszył się przy ostatnim, w którym pojawiły się

służby specjalne, a fabuła jęła mieć wymiar kosmiczny.  Zarzuciłem

ją, chcąc uniknąć doprowadzenia jej do momentu jakiejś apokalipsy.  

    Pierwsza moja opowieść niesamowita, powstała jeszcze przed Bloxem

i obfitowała w wiele psychologicznych szczegółów, których w pozostałych,

pisanych najczęściej w ciągu jednej nocy, zwykle nie ma.  Nie często

udawało mi się potem osiągnąć podobny psychologiczny realizm, ale

też nie było to moim celem.

    Tę samą funkcję może spełniać słuchanie muzyki lub wyobrażanie 

sobie rozmowy z kimś nieistniejącym, zjawą a nawet z Bogiem, albo 

zainteresowanie historią, literaturą, wytworami sztuki i obrazami 

filmowymi. Sporym uproszczeniem byłoby widzenie w tym jedynie, czy 

głównie, mechanizmu ucieczki - "Wszędzie dobrze, gdzie nas nie ma." 

Eskapizm nigdy nie był mą życiową postawą. Jest to raczej poznawanie 

świata w sytuacjach nieoczekiwanych i niedookreślonych. Dlatego ludzie 

też chętnie podróżują i zwiedzają, choć bywa to równie absurdalne lub 

niespełnione jak zwiedzanie Luwru w trzy godziny. 

     Znacznie lepiej jest zamieszkać gdzieś na pewien czas i móc 

kontemplować jeden obraz przez kilka dni, jak robiliśmy to z B. w 

British Museum, ku uciesze sympatycznego strażnika, który zauważył, 

że jesteśmy bardzo ze sobą i z tym obrazem zaprzyjaźnieni. 

    Był to obraz mordercy Caravaggia przedstawiający objawienie się 

Chrystusa w Emaus. B. była wtedy skruszona i nazywała siebie 

potworem moralnym, ponieważ w początku naszej znajomości stawiała 

mnie czasem przed sytuacjami dość dla mnie trudnymi, jeśli nie 

ekstremalnymi, a później w miarę odzyskiwania utraconej wrażliwości 

potrzebowała jakiejś katharsis i wiary w dobroć i miłość, którą do mnie 

w pełni poczuła.  Jej wiara w dobroć miała wszelkie ujmujące cechy 

naiwności.  

    Ja z nieco innych powodów czułem to samo słuchając responsoriów 

innego mordercy - Gesualda de Venosa.  A przecież nasze udręki i winy

nie były aż tak wielkie.  Nikogo nie zamordowaliśmy, ani nawet nie 

mieliśmy chyba takiego zamiaru, a nasze przeżycia były najzupełniej 

świeckie, choć niewolne od żarliwości.  Gesualdo, mimo religijnych

uniesień, pozostał mściwy do końca swych dni.  Polecił nawet pewnemu

malarzowi namalowanie obrazu, nawiązującego do zdrady jakiej 

dopuściła się z kochankiem jego żona.  O ile pamiętam obraz ten został 

umieszczony w jakiejś kościelnej nawie. Książę miał koneksje w  

Watykanie a poza tym arystokrata miał prawo do zemsty, niezależnie

od kary jaka spotka kochanków w piekle, co obraz niedwuznacznie

sugerował.  

      Żartując trochę, byliśmy tylko "po upadku" jak Adam i Ewa. 

Adama chyba bardziej to boli, bo nie ma na czym usiąść. Zresztą B. 

opanowała do perfekcji umiejętność wyskakiwania w biegu z 

londyńskich autobusów i nigdy nawet się nie potłukła, a najlepsze 

zdjęcia robiła w stanie dalekim od trzeźwości, której musiałem przy 

niej stać się uosobieniem. Niemniej krótki i ponury chorał Bacha 

obrazujący upadek Adama nieodmiennie wywiera na mnie spore 

wrażenie. 

     ...Jednak nie o tym chciałem pisać.  Jak to pewien poeta i filozof

dowcipnie ujął - "marynarz o czymkolwiek by mówił, zawsze w końcu

zweksluje na morze."