Przechadzka w chmurach

       Rozmowy ze zmarłymi to jeden z ulubionych od wieków tematów literackich. Najczęściej są to jacyś wielcy ludzie. Tam w chmurach panują znakomite warunki do konwersacji...

    Alan Edgar Poe 

    Umarł w okolicznościach tajemniczych i nie wiadomo właściwie, co go

spotkało. Już to samo pobudza wyobraźnię tego, kto zna jego opowiadania,

a nie wiersze i Filozofię struktur.   Ale nieliczne wiersze, jakie napisał są bardzo 

znane, jak choćby słynny Kruk, którego analizę dokonaną przez autora

dyskredytuje Eliot, nazywając oszustwem, samooszukiwaniem się, albo jedynie

opisem tego, jaki miał być to w zamierzeniu poety utwór.  Na dowód przytacza

między innymi jakieś określenie z wiersza, które wydaje mu się nietrafne, 

a pojawia się jedynie dlatego, żeby wiersz się rymował. 

    Zresztą już od początku swego eseju poświęconego wpływowi Poe'a na poetów 

francuskich, Eliot usiłuje zdać sprawę z niemożliwości dokonania obiektywnej 

oceny jego twórczości. Dwa zdania, jakie na ten temat, kiedy się je zestawi 

razem pomijając krótkie zdanie wtrącone napisał, wydają mi się, mimo całej 

powagi, dość groteskowe: 

    1. "Badając szczegółowo jego prace nie możemy oprzeć się wrażeniu, że nie

ma w nich nic oprócz niechlujności stylistycznych, infantylnych koncepcji 

myślowych nie popartych ani obszernym oczytaniem, ani gruntownym 

wykształceniem i przypadkowych eksperymentów literackich podejmowanych 

głównie pod presją materialnych potrzeb, bez doskonałego wypracowania 

jakiegokolwiek szczegółu."  

    2.  "Jeżeli jednak zamiast poddawać jego dorobek analitycznemu badaniu,

potraktujemy go z dalszego dystansu jako całość, dostrzeżemy gmach o 

niepowtarzalnym kształcie i imponującej wielkości, do której ciągle będzie 

nawracać nasze oko."

    Między tymi dwoma zdaniami pojawia się zdanko: "Takie stanowisko nie 

byłoby sprawiedliwe." 

    Jeszcze bardziej zabawna wydaje mi się konstatacja Eliota, że są autorzy,

którzy z pewnością na niego samego wpłynęli, tacy, którzy z całą pewnością

na niego nie wpłynęli, a o Poe nie mógłby powiedzieć, czy na niego wpłynął,

czy nie. To dość urocza sofistyka zważywszy, że Eliot uważany jest często za

najpoważniejszego poetę XX wieku.  

     Nie podążając dalej za jego myślą, która nie prowadzi w terytoria dla

mnie dość istotne, zatrzymam się w tym miejscu.  Śmieszność, o której 

wspominam nie polega na tym, że te dwie uwagi Eliota nie mogą być z 

jakiegoś punktu widzenia prawdziwe, ale na tym, jak poeta i krytyk czaruje, 

nie chcąc zdecydować się na otwartą ocenę twórczości innego poety, wobec

którego czuje wyraźną niechęć,  w obawie przed posądzeniem o naiwność sądu.  

    Francuzi podziwiali Poe'a.  Genialny Baudelaire, jak z satysfakcją 

zauważa Eliot,  poprawił w swym przykładzie niechlujną angielszczyznę 

Poe'a, doszukując się w niej głębi własnego umyslu.   "Jest to 

zupełnie możliwe, że czytając w języku, którego się dobrze nie rozumie, 

można doszukiwać się w tekście czegoś, czego w nim nie ma." Anglicy 

natomiast niezbyt go cenią.  "Sądzę, że oddam mu sprawiedliwość, jeśli 

stwierdzę, że jest on traktowany przez nas jako pomniejszy, względnie 

drugorzędny epigon romantyzmu..."  Oczywiście Eliot zauważa, że

Poe należy do literatury amerykańskiej, ale jak go się porówna z takim

Whitmanem, to widać jego zaściankowość.  :-D      

     Natomiast to, co Eliot pisze w którymś momencie o jego opowieściach 

fantastycznych, prowadzi go niestety do zgoła idiotycznej 

konstatacji.  Poeta zauważa, że Poe wpłynął nie tylko na autorów powieści 

popularnych jak Conan Doyle, ale i na powieści Wellsa i kończy wątek 

kompromitującą uwagą: "Jeszcze trudniej jest podniecać się książkami, 

które je poprzedzały."  Przedziwne jest to, jak się obchodzi twórca o tak 

wielkich intelektualnych aspiracjach z twórczością, której znaczenia nie 

potrafi właściwie rozpoznać.  W ogóle, kiedy pisze, że coś zauważył, albo

docenił w twórczości Poe' a dzięki Francuzom, brzmi to zawsze jakoś 

dwuznacznie...

     O wiele ciekawsza jest jego próba analizy osobowości Poe'a w kontekście

tych oszałamiających, ale nużących przez swe dziwactwo i chaotyczność, jak 

je określa, opowieści.  Jego zdaniem autor Złotego żuka zatrzymał się w rozwoju 

na poziomie chłopięcym i choć nie brak mu wrażliwości i intelektu "nie dostaje 

mu właśnie tego, co przysparza godności człowiekowi dojrzałemu: zintegrowanego

poglądu na życie."   I dalej: "Wydaje mi się, że ulegał każdej przelotnej myśli:

wskutek tego odnosimy wrażenie, że jego własne koncepcje   b a w i ł y   

go  zamiast stanowić trzon jego poglądów..."Nie chcę zajmować się tutaj 

wszelkimi możliwymi wyjaśnieniami, jakie może dać psychologia czy patologia, 

dla moich celów wystarczy stwierdzenie, że pisma Poe' a są właśnie takie,

jakich oczekiwałbym od kogoś obdarzonego wyjątkowym umysłem i wrażliwością,

ale czyj rozwój emocjonalny został pod pewnymi względami zahamowany we

wczesnym wieku.  Twory swej wyobraźni realizuje najżywiej w oparciu o sny.

Nie jest to bez kozery, że wszystkie damy z jego wierszy i opowiadań są zawsze

kobietami utraconymi lub, które znikają na chwilę przedtem, zanim można je było 

wziąć w objęcia.  Nawet w Nawiedzonym grodzie, którego tematem jest chyba

jego własny alkoholizm, katastrofa jest pozbawiona moralnego znaczenia:

traktuje ją bezosobowo, jako zjawisko bez powiązań. Nie ma w niej tej straszliwej

siły, jaką zawierają wiersze Francoisa Villona, kiedy mówi o własnym upadku."

    Zakończenie tej charakterystyki, po której następuje zdanie zaczynające się

od słów "Gdy już tak wiele o nim powiedziałem..."  (być może o wiele za dużo!)  

może budzić pewne zdziwienie.  Trudno uchwycić jakikolwiek związek między 

brakiem dojrzałości umysłu a tym, jak Poe opisywał owe damy.  A porównywanie 

go z Villonem przypomina porównywanie elfa z gigantem.  To są zupełnie

inne rodzaje twórczości i poczucia wartości życia.  Nie rozumiem powodów,

dla których katastrofa ukazana przez autora opowieści miałaby mieć moralne

znaczenie i to dorównujące siłą wyznaniu wielkiego poety z innej zgoła epoki.  

Może właśnie to, że nie jest częścią jakiegoś moralnego wyznania, pozwala 

dokładniej wyrazić i opisać to, co tonie w intensywnym przeżyciu.  W 

bezosobowości opisu i nieobecności skruchy  nie doszukiwałbym się jakiejś

patologii, raczej wnikliwości.    

     Bronię Poe'a może dlatego, że w mej własnej twórczości jest sporo

eksperymentów literackich, czy braku doskonałego

stylu, a niewiele geniuszu.  Nie jestem pijakiem, ale wiem, czym jest życie

w upojeniu.  To, że mój pogląd na życie jest bardziej zintegrowany, niewiele 

mnie pociesza.  Nie zarobiłem też ani grosza na żadnej ze swych krótkich 

opowieści i nikt nie nazwie mnie nawet drugorzędnym epigonem.  Wszystko,

co pozostawiam, przypomina kwiaty wyrzucone przez innych na śmietnik.   

A jednak nie czuję resentymentu wobec Alana Edgara.  Widzenie w opowieściach 

niesamowitych Poe' a jedynie pierwowzoru staroświeckich zdaniem Eliota 

powieści Wellsa, jest sporym upadkiem intelektualnym.  A jakoś nie widzę, aby 

poeta odczuwał z tego powodu jakikolwiek żal.  Nie można mierzyć twórczości

innych miarą własnej wartości.  

      Myślę, że to właśnie powiedziałbym Eliotowi spacerując z nim w chmurach.