Śmierć kota

      Coraz bardziej ogarnia mnie listopadowy chłód w te, być może ostatnie, 

cieplejsze dni.  Całkiem przypadkiem, po wyjściu na chwilę na dwór przed 

piątą rano, kiedy to jeszcze tak daleko jest teraz do świtu, wpadła mi w ręce 

książka z utworami i fragmentami Paula Ricoeura zatytułowana "Żyć aż do 

śmierci."   

      Teksty Ricoeura, jednego z twórców hermeneutyki (jako kierunku w 

filozofii) zawsze czytałem z uwagą. Ta książeczka miała swój moment, kiedy 

ją przeglądałem, ale nie przeczytałem do końca. Składają się na nią utwory, 

które Ricoeur pisał już pod koniec życia. Ostatni fragment napisał na miesiąc 

przed śmiercią.  Jego przyjaciel napisał we wstępie "Jeśli miałbym przytoczyć 

tylko jedno zdanie Ricoeura- przyjaciela, byłoby to, które skierował do mnie 

w dość ciężkim okresie mojego życia: "No cóż, żyj!"  Zwykł też mówić, że w

życiu są dwie rzeczy naprawdę trudne do zaakceptowania: po pierwsze, że 

jesteśmy śmiertelni, po drugie, że nie możemy być kochani przez wszystkich."

      Napisał swej odchodzącej z życia przyjaciółce, również osobie już dość

zaawansowanej wiekiem (starej):

     "Droga Marie

       W godzinie schyłku przychodzi

       słowo zmartwychwstanie. Razem z nim

       cudowne wydarzenia. Z głębi życia,

       wynurza się siła, która powiada, że bycie jest

       byciem przeciwko śmierci.

       Uwierz w to wraz ze mną. 

                      Twój przyjaciel Paul R."

       

       W samej książce, jak znowu widzę, są rzeczy ciekawe, niekiedy 

nawet przejmujące, jak uwagi na temat śmierci w obozach 

koncentracyjnych - "Niezróżnicowana masa zmarłych i umierających" 

i śmierci, która mówiła w Jidisz.  

      Jednak przez wnikliwe myśli dotyczące śmierci i agonii, prześwieca 

jakaś chęć upiększenia i nadania sensu odchodzeniu.  Filozof nawiązuje 

do relacji lekarzy opisujących agonię pacjentów, którymi się opiekują, 

wskazując na momenty jego zdaniem istotne. Pacjenci ci są wciąż 

jeszcze żywi i mobilizują  "najgłębsze zasoby życia" nie myśląc o tym, 

co czeka ich po śmierci, ale jest też (jak antycypuje) "wspólna religijność", 

która na progu śmierci wykracza poza granice współsubstancjalne 

religijności wyznającej i wyznawanej..." Istnieje jego zdaniem 

"moment łaski, w którym nie jest ważne, czy będący w agonii utożsamia 

się, czy rozpoznaje się - na tyle, na ile pozwala mu jego rozgorączkowana 

świadomość,  jako wyznawca danej religii, danego wyznania. Być może 

jedynie w obliczu śmierci religijność zrównuje się z Tym, co istotne, a 

bariera między wyznaniami wliczając w to także brak wyznania (myślę 

tu oczywiście o buddyzmie) zostaje przekroczona. Ale ponieważ 

umieranie jest ponadkulturowe, jest też ponadwyznaniowe i w tym 

sensie ponadreligijne..." 

     Czy słuszne okazały się antycypacje filozofa, nie dowiemy się

nigdy, ponieważ nam o tym po swej śmierci nie powie, a obserwacje

lekarzy odnoszące się do przeżyć umierających mogą być w jakimś

stopniu motywowane przez ich własne odczucia jako obserwujących,

najczęściej przecież nieobojętnie.

    W przerażająco brutalnej i okrutnej agonii Mitsuko i ja jako

czujący obserwator, który nie był w stanie jej ocalić przed cierpieniem

i śmiercią, mimo ufności, jaką mnie obdarzyła, dopatrywałem się

momentu łaski.  A po śmiertelnym skowycie zwierzęcia przeszytego

niemożliwym do wyobrażenia bólem, zdawało mi się, że spłynęło

na nią i na mnie Światło i spokój.  Czy ukochana koteczka doznawała

jakichś przeżyć mistycznych - nie wiem.  Agonia zwierzęcia wydaje

się czymś prostym i nieporównywalnym z odchodzeniem

człowieka, ale zwierzę czuje, a nawet chyba też wie o wiele więcej niż 

myślimy.  

     Tak nam o uldze w cierpieniu i lęku myśleć jako istotom czującym 

łatwiej.  Spakowałem Jej sztywne ciałko do tekturowego pudełka i 

pojechałem pogrzebać.  Posłuchałem utworu organowego Messiaena

o walce życie ze śmiercią w agonii i przez chwilę nie czułem żalu ani 

rozpaczy. Ale powróciły do mnie...choć nasi mniejsi bracia umierają

podobno mniejszą śmiercią, a śmierć dziecka, ukochanej, czy matki,

to coś całkiem innego niż śmierć psa, czy kota. Wszystko to było

"ponadkulturowe." 

    Kiedy umiera ktoś bliski, nasze przeżycia nie pozwalają na 

chłodną analizę.  Osoba wierząca chwyta się pojęcia duszy i umieranie 

przestaje być postrzegane jako akt czysto fizyczny i psychiczny, 

a staje się aktem niejako duchowym.  A wtedy pojawia się również 

wyobrażenie owego momentu łaski. 

     Są tu też dość głębokie rozważania na temat śmierci Jezusa, którą

Ricoeur nicuje niemal do końca. Ale te rozważania, podobnie jak

zastanawianie się filozofa nad tym , czy jest, czy nie jest i w jakim

sensie jest Chrześcijaninem, odłożę sobie na inny jakiś dzień. 

    "Wiem, co mi się dzieje: jestem w trakcie znikania..." napisał

na krótko przed śmiercią.  Czuł się słaby, zależny, zmęczony, senny, 

upokorzony. Pomimo opieki ze strony bliskich w nocy ogarniało

go uczucie samotności i trwoga. "Oczywiście, istnieje trwoga

przed nicością" - wyznał podobno. 

     Pocieszałem i ja odchodzących, ale choć robiłem to szczerze,

nie czułem, aby miało to jakiś sens.  "Czemu stoisz nade mną jak 

kruk. Ja wiem, że umrę!" - powiedziała mi jedna z takich osób

w chwili buntu.  Potem zwykle następuje inna chwila...Tanatologia

dość dokładnie opisuje różne fazy umierania,  w tym także 

fazę agresji.  

     Niestety, dość bliska mi osoba, która je przestudiowała, pisząc 

na ten temat doktorat, musiała niedługo potem sama je przeżyć, 

kiedy nagle dopadła ją choroba nowotworowa.  Wiedza o nich w niczym jej nie pomogła...

     Mitsuko była tak obolała, że tylko raz udało mi się ją 

pogłaskać. Kiedy zaczęła mruczeć, moje serce było już w

kawałkach i w strzępach...