Cuda natury

                             Zdjęcia owych cudów natury nie są oczywiście moje...
      (Pierwsza wersja tego tekstu rozpłynęła się

we mgle wczoraj o szóstej rano.  Próbowałem ją

odtworzyć pisząc od nowa, co zajęło mi następne trzy 

godziny, ale tekst utracił poprzednią lekkość i zmienił

nieco charakter - wiele rzeczy, które może powinny 

zostać niedookreślone, dopowiada... 

Jego początek był zresztą zupełnie inny i odnosił

się przede wszystkim do słów Zhuangzi. Nie mam

siły poprawiać go dalej i przywrócić mu pierwotną

jedność myśli i przeżyć oraz prostotę). 

                  

       W świecie jest tyle naturalnego, zmysłowego 

i pozazmysłowego piękna, a także rzeczy tajemniczych

i dziwnych, że skłania to co wrażliwsze dusze - nie 

tylko idealistów - do podziwu lub zachwytu.  

I nie zmienia tego poczucia i pragnienia afirmacji istnienia

nawet to, że jak ktoś słusznie napisał, życie jest straszliwe  

i cudowne zarazem...A czasem już tylko przerażające lub 

nawet upiorne, jak w okrucieństwach wojny i totalitaryzmu,

w nieuleczalnej chorobie, albo w mroku osamotnienia i że 

samo istnienie bywa odczuwane jako niedogodność.  

      Ale właśnie na skutek poczucia bezsilności wobec 

cierpienia jakie niesie życie, sama afirmacja jest czasem 

postrzegana jako rodzaj nieszczerości.  Tak ją widział na 

przykład Cioran. "I s t n i e ć    to stan równie mało 

zrozumiały jak jego przeciwieństwo; co ja mówię! - 

jeszcze mniej zrozumiały." 

       Jednak afirmacja życia ma do pewnego stopnia 

spontaniczny charakter i często jest wyrazem nie

tyle rozumienia, co raczej głębokiego i nie do końca

określonego przeżycia. Tak jest na przykład w

przypadku mistycznej afirmacji istnienia związanej

z przeświadczeniem o istnieniu Boga.  Jej źródłem

ma być nieskończona miłość i dobroć Boga i piękno

stworzenia.  Wprawdzie św. Franciszek nie był turkawką, 

ani górskim fiołkiem i jego istnienie nie było równie 

niewinnie, ale cieszył się życiem w sposób bezpośredni 

i nie przeszkadzało mu w tym ubóstwo, słabe zdrowie i 

upokorzenia jakich doznawał od ludzi, trwając w 

mistycznej ekstazie.  A intelektualista Olivier Messiaen 

"zaludnił" swe utwory ptakami, tworząc muzykę na chwałę

Bożą, chociaż jego organowa agonia (walka życia ze śmiercią), 

jest utworem przejmującym. Istnienie nie musi mieć za 

sobą żadnej racji poza tą, że jest darem Bożym, albo 

nawet, że w ogóle zaistniało, albo było "od zawsze."

     Dość banalna wydaje się konstatacja, że nie 

dostrzegamy często wartości życia, a jego pozytywne 

czy cudowne przejawy umykają naszej uwadze,  podobnie 

jak niedogodności  i tragiczne ograniczenia egzystencji. 

Niedostrzeganie jednych, albo drugich, jest często

uwarunkowane pewną sytuacją życia i charakterem 

doświadczenia życiowego osoby, albo deformowane przez 

nastroje i stany psychiczne takie jak np. depresja. 

Czasem też przez charakter człowieka, jego światopogląd

i skłonność do popadania w nadmierny pesymizm lub 

w złudną euforię optymizmu. 

      To, że ich nie zauważamy, ma jednak najczęściej źródło 

w niedostatkach naszej wyobraźni, niezdolnej nie tylko do 

kontemplacji i marzenia o czymś innym, niż o rzeczach 

materialnych, ale czasem nawet do najprostszego wydawałoby 

się skupienia na czymś  i postrzegania.  

    Jednak istniej poważniejszy powód tego braku 

"uważności." Jest nim niedostateczne odróżnianie wartości

istnienia i różnych jego przejawów od wartości tego, 

co bezpośrednio użyteczne.  Radość życia trudno sprowadzić 

do korzystania z życia i używania. Jej źródłem jest 

kontemplacja piękna świata lub innych jego metafizycznych 

jakości. W przeżyciu tym jest coś zarazem głęboko 

bezinteresownego, ponieważ  kontemplacja jest

wygaszeniem pragnień. Dlatego afirmację życia wiąże 

się często słusznie z miłością, a nie z wygodą, komfortem 

życiowym, poczuciem władzy, albo z intensywnością 

przyjemnych wrażeń lub brakiem cierpienia.

      W kontemplacji odsłania się przed nami wartość tego, 

co pozornie nieużyteczne, jak wielkie drzewo, które nie 

tylko daje cień i schronienie tysiącom istot żywych, 

ptakom i nam ludziom, i dokonuje w atmosferze przemiany 

korzystnej dla naszego oddychania, ale może też być 

samo w sobie piękne, tajemnicze, albo przedziwnie 

powikłane. Nie jest ono jedynie drewnem, materiałem, 

z którego można coś zrobić, albo przeznaczyć je na opał.

      Jest to zatem powód, który ma swoje 

źródło nie tylko w ograniczoności samych przeżyć

i odczuć,  ale w czymś, co nazywa się czasem nazbyt 

ograniczonym i opartym na iluzji czuciem wartości.

Ktoś mógłby znacznie głębiej i pełniej żyć, gdyby 

uświadomił sobie istnienie wartości nie związanych jedynie z łatwo zauważalną użytecznością. 

      Jest to o tyle trudne, że cała pragmatyczna i miejska

cywilizacja oparta jest na dążeniu do korzyści i zysku,

na rabunku,  zniewoleniu i przemocy.  Starożytni 

Chińczycy, Hindusi, Indianie, czy nawet Grecy, mieli jeszcze 

jakiś kontakt z ogromem natury, z nieogarnioną całością 

istnienia.  Ale nasza cywilizacja, w której własność jest

czymś ważniejszym od człowieka, ten kontakt niemal zupełnie 

zatraciła.  

     Co nas może obchodzić żółw, "który żyje pięćset wiosen 

i tyleż jesieni", albo "jednodniowy grzyb, który nie wie, 

co to nów, a co pełnia."  Nie mamy świadomości krótkości 

naszego życia, ani ograniczoności własnej wiedzy.  Tę

deformację naszego postrzegania, dla którego istnieje jedynie 

zysk, opisał w  wierszu o odzieraniu kory z drzewa 

cynamonowego Thomas Merton.  Ten sugestywny w swym 

pięknie utwór jest właściwie przekładem - jego treść 

zaczerpnął bowiem wprost ze słów księgi Zhuangzi.     

     Nie zamierzam tu rozwodzić się nad ułomnościami 

naszej świadomości ekologicznej, ani żalić się, że niszczymy 

naturę i że na naszych oczach ginie większość gatunków 

zwierząt i roślin,  podczas gdy my wpatrujemy się

w magiczne ekrany telefonów i laptopów, cedując naszą 

wrażliwość na kapłanów, myślicieli, mistyków i poetów, i 

innych dziwaków.  W żaden sposób nie chroni nas to

jednak przed fanatyzmem i manipulacją, a nawet staje się

dla nich, jak wszelki brak krytycyzmu, najlepszą pożywką. 

      Żyjemy w coraz większym pośpiechu, co z niepokojem 

zauważał już Goethe.  Wystarczy pójść do miejskiego parku, 

żeby zauważyć, jak mało ludzie interesują się tym, co ich 

otacza.  Sprawia to dość przykre wrażenie. Jedni spoceni 

uprawiają jogging i z trudem łapiąc powietrze 

gadają z kimś, kto z nimi biegnie, rozmawiają przez telefon, 

albo słuchają czegoś przez słuchawki rozdeptując

wszystko po drodze.  Inni, w parach lub w hałaśliwym stadzie, 

odgrywają swe role, albo kłócą się ze sobą, fotografując w 

pędzie, co się da.  Dzieci wrzeszczą goniąc wiewiórki i pawie, 

a staruszki stukają w ziemię kijkami norweskimi.  Z pobliskiego 

koncertu dociera ogłuszająca muzyka, ale osoby samotne 

nawet na chwilę nie wyłączają  "wewnętrznego radia"  (jak 

ktoś słusznie nazwał gonitwę myśli), ponieważ bycie 

świadomym siebie przeraża je...I dopiero przed zmierzchem, 

kiedy park pustoszeje, można usłyszeć ciszę i zobaczyć ukryte 

życie i piękno natury.

      Nie chcę jednak wskazywać na "innych." Wszelką zmianę

świata należy zaczynać od siebie i to nie bez zastanowienia,

czemu miałaby ona służyć. Krishnamurti nazywał słusznie 

taką wewnętrzną przemianę życia poprzez kontemplację 

"jedyną rewolucją."

     Kiedyś ogromne wrażenie wywarły na mnie dzienniki

Krishnamurtiego, który myśli swe konfrontował nie 

z jakimś obrazem natury, ale z tym, co zauważał z głębi

własnej samotności jako uważny i wnikliwy obserwator

tego, co się w danej chwili dzieje. Nazywał to bierną

odbiorczością i rejestrowaniem przejawów życia. 

Dzienniki te to prawdziwe arcydzieło życia duchowego.  

      Jednak  Krishnamurti, który z pasją zwalczał wszelkie

pozorne autorytety, nie ustrzegł się pewnej retoryki, czy

nawet świadomej agitacji, która miała w jego poczuciu 

przyczyniać się do pogłębienia samoświadomości innych.  

Gdyby ograniczył się do naturalnego wpływu na psychikę 

czytelnika, uniknąłby być może niezamierzonych skutków 

swej duchowej misji. 

     Skąd możemy wiedzieć, czy zawsze są one dobre?

Kiedyś poznałem pewną starszą kobietę, wyjątkowo

wrażliwą i obdarzoną twórczą wyobraźnią

i inteligencją.  Miała niezwykły dar zauważania rzeczy, 

których inni nie dostrzegali i wczuwania się w innych 

ludzi, co znalazło żywy wyraz nie tylko w jej twórczości, 

ale i w czymś, co można nazwać mądrością życia.  Jednak,

mimo to, co pewien czas dopadały ją bolesne wspomnienia 

z przeszłości, które nawet w późnej starości  nie przestawały 

być w niej żywe, chociaż psychicznie była osobą bardzo 

młodą. 

     Byłem od niej dramatycznie młodszy i miałem w tym 

czasie bliską osobę, nie widziała jednak większej różnicy 

między sobą a mną i mówiła "My to jesteśmy ludzie przeżyci 

i dlatego nie tylko patrzymy, ale i widzimy."  To "widzenie", 

czy raczej poczucie "bycia widzącym", pomagało jej z 

heroizmem znosić samotność, kiedy żyła już praktycznie 

niemal poza społecznym światem. 

      Podczas swego pobytu w Paryżu poznała pewnego 

intelektualistę, z którym była szczęśliwa przez długie lata

i który odwzajemniał jej uczucia, był nią zafascynowany 

i dzielił z nią podobny styl życia.  Później jednak pod 

wpływem nagłej decyzji porzuciła go. Powodów mogło być 

oczywiście wiele, jednak ona sama wskazywała na przemożny 

wpływ myśli Krishnamurtiego i doznane jakoby oświecenie.  

Nie mam powodu, aby, znając trochę jej życie, kwestionować 

to jej przekonanie. Dokonała wyboru wartości życia, który 

okazał się dla niej po latach źródłem smutku graniczącego 

z rozpaczą. Często powtarzała, że żyje w pustce. Próbowała 

jeszcze jakoś potem swój błąd naprawić, ale było już za późno. 

      Mistrz nie byłby z jej decyzji zadowolony.  Chodziło mu 

przecież nie o naginanie ludzi do własnych przekonań, a o 

budzenie w nich samoświadomości, która w tym przypadku 

okazała się niepełna i stała się źródłem bolesnego rozdarcia 

i cierpienia.  

     Problemu tego nie zauważają zwykle zwolennicy 

psychoterapii mindfulnes, którzy poprzez ukazywanie 

możliwości czysto technicznego treningu psychicznego

pogłębiającego samoświadomość, chcieliby leczyć depresję

i ograniczenia psychiczne niejako "w ciemno."  Do książek

dołączają czasem szczegółowe instrukcje, które sugestywnym

głosem wmawia słuchaczom znany aktor. Są przekonani,

że skutki treningu muszą być dobre, skoro kryje się za nimi

praktycznie sprawdzona psychologiczna wiedza i 

wielowiekowa mądrość medytacji.  A przecież indywidualne 

potrzeby rozwoju osoby mogą być z nimi w danej chwili życia 

niezgodne. 

      Czy należy w ogóle ingerować w życie psychiczne innych

ludzi - pomijając oczywiście przypadki, w których jest to

absolutnie konieczne z psychologicznego, czy medycznego

punktu widzenia, dostarczając im jakiejś praktycznej 

filozofii życia w formie psychoterapii?   Ja sam staram się

tego nie robić nie tylko dlatego, że nie mam wystarczającej

wiedzy.  Być może, gdyby moja córeczka żyła, 

chciałbym ochronić jej psychiczny wzrost, nie mając

jednak do końca pewności, czy nie jest to wyrazem jakiejś 

mojej zaborczości.  

     Miłość do dziecka, czy innej osoby postrzeganej 

przez nas jako zależna i słabsza, może być niestety neurotyczna,

a nawet mieć w sobie coś z sado-masochistycznej potrzeby

kontrolowania (co w sposób sugestywny opisał Fromm).  

Jednak mimo tych zastrzeżeń, wydaje mi się dość oczywiste, 

że kiedy kogoś kochamy, to chcemy w jakiś sposób chronić

go przed destruktywnością życia lub nauczyć tego, aby

sam się przed nią chronił.  Dlatego zgadzam się z Maslowem, 

że naturalną granicą stosowania taoistycznej zasady 

nieingerowania w psychikę i życie bliskich (wyrażaną

czasem słowami "Let it be!"), jest miłość. Ale taka ingerencja

w duchu miłości nie może być niszczeniem...