O idealizowaniu i braniu w obronę ludzi

     Nie ulega wątpliwości, że to Platon
wymyślił Sokratesa, jakiego znamy.
Ksenofont wiele rzeczy przedstawia
inaczej. To prawda, że Ksenofont o
filozofii miał wyobrażenie raczej
mierne, ale jest to dość zastanawiające.
     Najczęściej uważa się, że wczesne
platońskie dialogi, a wśród nich "Obrona
Sokratesa", przedstawiają osobowość
i poglądy Mistrza raczej wiernie, a dopiero
później, jak w "Fedonie", Platon puszcza
wodze wyobraźni. 
     Boski Platon był natchnionym poetą, ale 
przede wszystkim myślicielem, który chciał 
innym narzucić własne poczucie wartości. 
Trudno się nie zakochać w platońskim 
Sokratesie, choć nie wiadomo, czy człowiek 
taki w ogóle istniał.  (Nie mówię tu o 
historycznej postaci Sokratesa, ale o jego 
wizerunku stworzonym przez wielkiego 
filozofa). 
      Można by na ten temat napisać bardzo 
wiele, ale dotknę tutaj jedynie dwóch rzeczy. 
Dlaczego Sokrates chciał umrzeć?  
Ksenofont mówi: A bo był już stary, jego
siły intelektualne słabły, więc był to dobry
moment, żeby odejść...To oczywiście jest
raczej groteskowe wyjaśnienie. Platon 
niewątpliwie przekonująco to wyjaśnia,
przedstawiając rodzaj misji duchowej
Sokratesa, który porównywał się do 
gza, czy końskiej muchy, tnącej mocno
gruboskórnych, zadufanych w sobie 
ludzi. 
    Podobnie wiarygodny jest pogląd,
że Sokrates żadnych pojęć ostatecznie 
nie definiował. A także, iż był przekonany, 
że dobrego człowieka nie może po śmierci 
spotkać nic złego i że lepiej być 
krzywdzonym, niż samemu kogoś krzywdzić.  
     Platon był wstrząśnięty wyrokiem i 
śmiercią Sokratesa i dlatego tak mu 
zależało na pokazaniu, jak jego Mistrz 
przed zarzutami się bronił, a przy tym
pogrążał, bowiem w istocie bronił prawdy.
     Czy Sokrates wierzył w reinkarnację? 
Wiadomo, że to koncepcja pitagorejska. 
Platon sam przyznaje, że nie był przy 
śmierci Sokratesa. Podobno był chory.
Ale, jak bardzo musiał być chory, żeby
nie być wtedy z Sokratesem? Nie wiemy
zatem, czy Mistrz przed śmiercią 
rozprawiał z przyjaciółmi i czy zabawiał 
się dyskutowaniem dowodów
nieśmiertelności duszy. To ostatnie 
wydaje się tak wątpliwe, że większość  
historyków filozofii tamtego okresu 
to kwestionuje. 
     A teraz pytanie, które interesuje mnie
najbardziej. Czy wielbiąc jakąś osobę
mamy prawo przypisywać jej własne
myśli, wyobrażenia i emocje, i tworzyć
jej wizerunek jak gdyby na nowo? 
Możemy w taki wizerunek tchnąc życie,
ale jedynie za cenę prawdy. 
    Ja też miałem mistrzów i nauczycieli,
których podziwiałem i kto wie, może
nawet kochałem. Ale, czy byłbym 
szczęśliwy wymyślając ich od nowa
i idealizując?  Nie sądzę...Chciałbym 
raczej odróżniać swe projekcje i
wyobrażenia od tego, co rzeczywiste. 
Trudne to bardzo, jak wie o tym każdy,
kto kochał kobietę i nie wytrzeźwiał z
tego uczucia. 
     A już zupełnie obce by mi było
przekonanie, że w gruncie rzeczy
nauczyciel mój lub mistrz musiałby
o czymś pomyśleć tak, jak ja, gdyby 
tylko był dostatecznie konsekwentny. 
Nie potrafiłbym też nie widzieć w
szlachetnym człowieku pewnych     
słabości, czy nawet wad. Nawet, 
jeśli uważałbym go za najlepszego
ze wszystkich ludzi. 
    Poza tym wielcy i szlachetni ludzie 
też czasem błądzą i trudno w sposób
racjonalny przyjmować to za
dobrą monetę. Racjonalny autorytet
nie domaga się od nas szacunku 
dla swych przesądów. Co więcej 
wady wielkich ludzi bywają wyjątkowo
ujmujące, a bez nich często nie byłoby
też ich największych zalet.  
    Nie twierdzę, że Platon celowo
chciał później zafałszować wizerunek 
Sokratesa. Myślę, że doskonale 
wiedział, że to by się nie udało i
nie miał powodu, aby to robić.  
Ale, czy nie był jak Pigmalion? 
Najgłębsza miłość jest akceptacją
żywej osoby, a nie ideału, czy 
wyobrażenia wyniesionego na 
piedestał.  
    ...
    A teraz o czymś innym...Ja sam
się nigdy nie broniłem, ale bywało,
że ktoś stawał w mojej obronie,
kierując się poczuciem wartości
tego, co robię i jaki jestem, ale
także motywacją współczucia dla
mojego losu.     
   Pewna mądra i szlachetna Osoba, 
niezwykle ceniona w środowisku, do 
którego należałem, napisała kiedyś, 
że jestem człowiekiem "delikatnym  
i głębokim."  
    - Ach! - pomyślałem - Pewnie
dobrze mnie nie zna i moja radość 
pomieszała się z jakimś rodzajem 
wstydu...   
    Ale powiedziała jeszcze ludziom,
od których zależał mój los:  "Szanujcie
tego człowieka, bo drugiego takiego 
nie ma."  
    Jednak jej życzliwe słowa zamiast mi 
pomóc, zaszkodziły, bo ludzie zaczęli się 
mnie poważnie obawiać. Kierowniczka 
mojego zakładu powiedziała: "To niech 
p a n   zostanie kierownikiem zakładu"
i zamierzała powierzyć mi swój wykład,
a sama udać się na urlop rzekomo 
zdrowotny. Skończyło się to oczywiście  
tym, że z zakładu mnie wyrzuciła,
mimo tego, że zachowywałem się
nadzwyczaj skromnie. 
     Znalazłem miejsce w innym, ale 
z zakazem prowadzenia seminarium 
dla studentów mojego instytutu.  
(Prowadziłem je potem przez dwa lata 
i cieszyły się sporą popularnością 
wśród studentów, ale było to dopiero 
pod koniec mojej akademickiej kariery, 
kiedy wiadomo już było, że zostałem 
wyeliminowany z konkurencji).
     A kiedy Osoba ta umarła, ludzie 
zaczęli mówić, że fascynowała się
jakimiś przypadkowo poznanymi 
osobami.  Ale profesor, który
był w tym środowisku największym 
autorytetem (choć nigdy nie miał
władzy i o niczym nie decydował)     
napisał we wspomnieniu o Niej,
że w ocenie ludzi zwykle się nie 
myliła. Zasłużyłem chyba na taką
obronę.   
     Wypowiedź ta głęboko mnie
wzruszyła. Dobroć ludzi, ale także
ich rozumność, zawsze robią na
mnie wielkie wrażenie, choć są
czymś niezmiernie rzadkim. I nawet,
jeśli sam nie zawsze potrafię być taki, 
chroni mnie przed ostatecznym
zwątpieniem...