Garstka zdań z utworów japońskich pisarzy samobójców

          "- Jest to stara filiżanka sprzed 
trzystu, a może czterystu lat[...]
Nie może więć ulec stłuczeniu z 
powodu twojego kaprysu.-
      Na brzegu czarki zachował się 
ślad szminki. 
      Matka jej mówiła, że często nie
może zetrzeć szminki, która 
przylgnęła do krawędzi. Rzeczywiście,
Kikuji wiele razy mył brzeg czarki, 
lecz ciemny cień nie zniknął. 
Oczywiście nie jest to kolor szminki,
bo przypomina jasny brąz, spod 
którego przebija słabiutka czerwień,
można jednak odnieść wrażenie, 
że jest to barwa wyblakłej, zestarzałej
szminki. Najprawdopodobniej było
to zaczerwienienie naturalne, powstałe
podczas wypalania. Poza tym ślad 
mógł pozostać po innych użytkownikach,
niekoniecznie po matce Fumiko. 
Oczywiście, matka Fumiko, która 
uczyniła z tej czarki codzienną
filiżankę do herbaty, posługiwała się
nią chyba najczęściej." 
       (Kawabata, "Tysiąc żurawi", przekład. Melanowicz)

      "Jego mowy pogrzebowe odnosiły
widowiskowe sukcesy, a opowiadania
- spektakularne porażki. Ten fakt rodził
niepohamowany żal Yasukichiego...
    Yasukichi spojrzał w niebo. W górze
rozciągały się gałęzie sosen, wśród 
których zawisł pozbawiony blasku 
miedziany księżyc. Patrząc na niego,
Yasukichi poczuł, że chce mu się 
sikać. Na szczęście na uliczce 
oddzielonej po obu stronach 
bambusowym ogrodzeniem nie było
widać żywej duszy. Yasukichi stanął 
po prawej stronie i zaczął oddawać 
mocz długim, samotnym strumieniem. 
Nie skończył jeszcze, kiedy ogrodzenie
poruszyło się ze skrzypieniem i 
otworzyło do wewnątrz. Yo, co wziął
za jego element, musiało być w 
istocie furtką. Wyłonił się zza niej
mężczyzna z wąsem. Yasukichi 
zakłopotany zdołał tylko odwrócić
twarz w bok. 
     - Co za utrapienie! - mężczyzna
wymamrotał pod nosem. Yasukichiemu
zdawało się, że to sam wstyd 
przemówił ludzkim głosem. 
Zorientował się, że zrobiło się już
tak ciemno, że nie był w stanie 
dostrzec strugi moczu."
    (Akutagawa, "Sztuka pisania", 
przekład Sonnenberg-Musiał)

    "Poczucie bezradności, jakbym nie
mogła dalej żyć. Czy to uczucie 
nazywają niepokojem?  Bolesne  
fale biją o serce, jedna za drugą,
przepływają niespokojnie jak białe 
chmury po burzy. Ściskają serce,
by je po chwili uwolnić, zatrzymują
puls, tamują oddech. Czuję, jak 
ciemnieje mi przed oczami, a 
wszystkie siły ulatują z ciała przez
czubki palców, ale nie jestem w
stanie nawet robić na drutach. 
    Ostatnio ciągle pada gęsty, posępny
deszcz; nuży mnie wszystko, do  
czego się zabiorę. Dzisiaj wyciągnęłam
z domu wiklinowe krzesło i postawiłam
na werandzie. Miałam ochotę skończyć
robótkę, którą zaczęłam jeszcze 
wiosną i przerwałam. Do wełnianej 
nici w kolorze wyblakłej piwonii dodałam
kobaltowoniebieską przędzę z zamiarem
wydziergania swetra. Bladoróżowa 
przędza pochodziła z szala, który 
Mama zrobiła mi przed dwudziestu
laty, gdy chodziłam jeszcze do szkoły
podstawowej."
     (Dazai, "Zmierzch", przekład Bednarz)
   
   "Wydawało się, że ogółem doświadczeń
w moim życiu rządzi jakiś szyfr. Miałem 
uczucie, że tak jak w korytarzu 
wypełnionym lustrami odbite obrazy 
ciągną się w nieskończoność, w nowo
napotkanych rzeczach odbijały się już
rzeczy dawno widziane, i tak wiedziony 
tymi podobieństwami, sam o tym nie 
wiedząc, szedłem coraz dalej nieznanym
korytarzem, w głąb nieznanej bezkresnej
komnaty. Nasze spotkania z losem nie
są nieoczekiwane. Prawdopodobnie
człowiek, który zostanie kiedyś skazany
na śmierć, gdy przechodzi co dzień tą
samą drogą obok słupa telegraficznego
albo przejazdu kolejowego zawsze 
wyobraża sobie szubienicę i przyzwyczaja
się do tej wizji."

    (Mishima, "Złota pagoda", Zielińska-
Elliott)

    ------------------------------------------------
    Dlaczego ci najwybitniejsi japońscy
pisarze XX wieku popełnili samobójstwo? 
Każdy przypadek jest indywidualny 
i bywał już rozważany przez znawców 
literatury, których twórczość ta niezmiennie
fascynuje. Szukając długo można 
też znaleźć na nie bardziej ogólną 
odpowiedź w dziele M. Pigueta "Śmierć
z wyboru w Japonii." Czytałem je kilka
lat temu i nie chcę już do niego wracać,
żeby przytoczyć odpowiednie fragmenty. 
   W wielkim uproszczeniu powody
dzielą się na osobowościowe i kulturowe. 
Byli to ludzie nadwrażliwi, czasem na
granicy choroby psychicznej, która   
zresztą jednego z nich dotknęła. Widzieli
i czuli więcej niż inni ludzie, a ten 
rozwinięty zmysł obserwacji i wyobraźnia
prowadziła ich czasem za daleko. 
W jednym przypadku doszło też do
czegoś w rodzaju psychicznego rozkładu  
życia, które stało się dekadenckie i budziło
poczucie winy. Dazai zabił się zresztą
skutecznie dopiero za piątym razem, jak 
chciał z kochanką.
    Powody kulturowe związane są mocno
z historią Japonii i zmianami, które 
pisarzom trudno było zaakceptować.     
Bliskie im wartości ulegały bowiem
deprecjacji, co dla ludzi szlachetnych
jest zawsze pewnym wyzwaniem.   
    Mogłem też umieścić tutaj fragment
mojego własnego utworu, który 
wyrasta z podobnej estetyki, jednak 
byłoby to przesadą. Moje istnienie   
nie jest czymś porównywalnym z ich
istnieniem, którego miarą jest zasłużona
sława. Nigdy zresztą nie naśladowałem
ich twórczości, a jedynie znajdowałem     
jakieś punkty wspólne i podobnie 
czułe. 
    Nie jestem też pewien, czy popełnię
samobójstwo. Staram się przed tym
chronić w przekonaniu, że przed niczym
mnie to nie uratuje, ani nie zbawi świata. 
Na odbieranie sobie życia patrzę jak
na rodzaj zabójstwa. Nawet samobójstwo
altruistyczne, spełniane po to by zapobiec 
cierpieniu innych, budzi we mnie pewne
wątpliwości. 
    Mam potrzebę bycia dla siebie życzliwym. 
Łatwo płonąć w ogniu jakiejś idei lub uczucia, 
choć wymaga to odwagi, albo obwiniać się o 
coś lub poddawać ukrytemu psychicznemu 
impulsowi. Jedynie chyba cierpienia 
nieuleczalnej choroby lub koszmar zniewolenia
mogłyby mnie do niego popchnąć...
    Ale nawet w przypadku choroby 
dwuznaczne wydają mi się definitywne 
sądy, takie jak ten, który wypowiedział
Shiga Naoya o samobójczej śmierci 
Akutagawy: "Nie mógł postąpić inaczej."
"Niejasny niepokój" (to ostanie słowa,
jakie zanotował pisarz) doprowadził
go do śmierci, która była związana
z antycypacją dalszego rozwoju choroby
psychicznej. "Do dziś ta data - 24 lipca
1927 r - symbolicznie wyznacza koniec
demokratycznej ery Taisho" - konstatuje
tłumaczka jego opowiadań. 
    Nie wydaje mi się, aby istniał tu 
jakiś absolutny determinizm, inny niż
wynikający z nadwrażliwości i rozwoju
choroby oraz przywiązania do 
tradycyjnych wartości...Choć to, co 
nastąpiło później w Japonii można 
określić jedynie mianem nacjonalistycznego 
obłędu, okrutnego i tragicznego w 
skutkach. Można więc patrzeć na tę śmierć
jak na rozpaczliwą próbę ratowania
wrażliwości i niemy protest.  
    Kilka lat temu wstrząsnęła mną książka 
poświęcona listom kamikadze. (Pisałem o 
niej na Lunie). Byli to nierzadko ludzie o 
wybitnej poetyckiej wrażliwości i inteligencji 
(przeważnie studenci), którym ten zbiorowy 
obłęd odebrał życie.   
     Z kolei Mishima miał podobno pójść 
śladem Kawabaty, który (znacznie później)      
nie mógł zaakceptować zmian w 
japońskiej kulturze. Ale Kawabata usunął
się z życia po cichu w nadziei, że nie
wyjdzie na jaw to, że się zabił, a dla 
Mishimy samobójstwo było pełnym 
ostentacji gestem. Tu już musiała 
odgrywać rolę, obok przekonań, różnica 
osobowości, a może i temperamentu...
     Ja też mam przejmujące wrażenie,
że świat wartości, którymi żyłem już
nie istnieje (nie są one w Polsce od 
dawna kultywowane), a najbardziej 
szlachetni ludzie z wcześniejszego 
pokolenia odeszli...Ja jednak o ich 
istnieniu pamiętam, choć wygląda 
to już niemal na holocaust, zagładę 
szlachetnych wartości.
     Z filozoficznego punktu widzenia
warto oczywiście rozważać kwestię 
samobójstwa i świadomie wybrać życie. 
Przekonanie Ciorana, że twórczość, a
szczególnie pisanie o nim, chroni 
przed samobójstwem, jest jednak dość 
złudne...Samobójstwo popełniane 
z miłości tak piętnowane i zarazem 
wielbione w tradycyjnej kulturze 
japońskiej bywa piękne, ale nie może
być wzorem do naśladowania.
 
    Niestety Polska jest podobno na 
drugim miejscu na świecie jeśli chodzi 
o liczbę samobójstw popełnianych
przez mężczyzn. Próbowałem 
dowiedzieć się, jakie są tego przyczyny,
ale odpowiedzi udzielane przez tych,
którzy ten fakt komentują, są pozornie
tylko przekonujące - rywalizacja, 
obciążenie psychiczne związane z 
odgrywaniem męskiej roli. 
     Usiłując wyjaśnić fakt dlaczego 
w Polsce mężczyźni popełniają 
samobójstwo wielokrotnie częściej 
niż kobiety (na świecie te różnice
nie są aż tak drastyczne), nie zauważa
się na ogół głębszych przyczyn - 
rozkładu więzi społecznych (postępującego
zaniku miłości i przyjaźni), utraty
poczucia solidarności z innymi, kultu 
wartości utylitarnych (jak wygoda, komfort, 
korzystnie z dóbr materialnych i zdobyczy
techniki), deprecjacji wartości 
wyższych (wartości samego życia i
wartości kultury). Oczywiście można w 
związku pytać, czy mężczyźni przejmują się 
tym bardziej niż kobiety. Ale na pewno ludzie  
twórczy przeżywają to mocniej niż wszyscy 
pozostali.  
    Jeden z moich znajomych, psycholog,    
uważa wręcz, że to Polki są winne i potrafi
o tym w sposób dość sugestywny mówić.  
Jest to jednak trop, którego tu nie 
podejmę.  
    Nie można też przemilczeć faktu, że 
poszczególne reżimy rządzące Polską
"drastycznie tną" środki przeznaczane
na ochronę zdrowia psychicznego
i większość potrzebujących jest 
praktycznie bez jakiejkolwiek opieki. 
Samobójstwo rzadko jest bowiem 
wynikiem racjonalnej, w pełni 
przemyślanej decyzji...