Z praktycznej i niepraktycznej psychologii

    

  

         Na tym zdjęciu cmentarnego pieska ogona

           wprawdzie nie widać, jednak widać, jak jest

           wynędzniały. Spotkaliśmy go podczas pogrzebu

           pewnej bliskiej mi osoby wiele lat temu. 

           Od dawna więc już nie żyje. 

   Wiwekananda, uczeń wielkiego Ramakrishny, który sam inspirował takich ludzi jak Tagore i Gandhi, przytacza pewną opowieść, która wydaje mi się pełna ukrytych znaczeń. Przytoczę ją własnymi słowami i możliwie krótko. 

    Pewien biedny człowiek spotkał mędrca, który potrafił czynić cuda i poprosił go o pomoc. Mędrzec w końcu zgodził się i podarował mu talizman, który miał mu dawać władzę nad potężnym duchem i demonem, który spełni wszystkie jego życzenia, pod jednym wszakże warunkiem. Jeśli biedak nie będzie miał już żadnych życzeń i duch pozostanie niezatrudniony, zabije go. Demon zjawił się, a kiedy biedak objawił swe życzenie, pstryknął palcem i przed oczami biedaka pojawił się pałac, który miał być jego domem. I tak było ze wszystkimi innymi życzeniami aż w końcu nieszczęśnik nie wiedział już, co demonowi nakazać i wystraszył się, że ten go, jak było powiedziane, zabije. Odnalazł więc mędrca i zaczął błagać go o litość. Mędrzec poradził mu, aby zażyczył sobie od ducha, żeby ten wyprostował ogon psa.  Duch dwoił się i troił, ale za diabła nie potrafił tego zrobić, choć wyczerpał wszystkie siły. Poszedł więc na ugodę ze swoim panem i obiecał, że jak ten go zwolni z tego obowiązku, to go nie tknie. Tak też się stało. 

       Zmienić drugiego człowieka jest tak samo trudno jak wyprostować psi ogon. Dla mnie już świadomość tego wystarcza. Marek Aureliusz pisał niegdyś w podobnym duchu: "A choćbyś pękł nie zmienisz innych ludzi!" Jest w tym pewna rezygnacja, ale uwalnia nas to od oczekiwania, aby wszyscy byli aniołami, za jakich się sami najczęściej uważamy. 

       Opowieść ta mówi sporo o tym, czym są nasze pragnienia i oczekiwania wobec życia... Wiwekananda wyraża jednak coś więcej. Działać trzeba bezinteresownie, bez oglądania się na skutki - nawet, jeśli się nie spełnią, choć ich spełnienie było możliwe i prawdopodobne, a działanie było rozumne, intencja pozostaje. Działając z tego poziomu świadomości uwalniamy się od egoizmu. Nie pomagamy innym, robiąc to w gruncie rzeczy dla podniesienia siebie, tym bardziej w oczekiwaniu wdzięczności, czy zysku, ale dlatego, że sytuacja tego w naszym poczuciu wymaga. Taka jest istota współczującego działania, porządek czynu. 

     Od strony psychologicznej jest to ciekawe, bo przywodzi na myśl spostrzeżenie Fromma, że niektóre matki kochają swoje dzieci tylko wtedy, kiedy są im posłuszne. W innych sytuacjach odmawiają im czułości, pozostawiają bez opieki, albo boleśnie karcą. Fromm wiąże taką matczyną miłość z postawą autorytarną i sado-masochizmem. Matka musi mieć pełną kontrolę nad dzieckiem,  a wszelkie nieposłuszeństwo utożsamia ze złem. Jak w takiej sytuacji dziecko ma się rozwijać i  wzrastać? 

     Mistyk ukazuje pewien trudny do spełnienia, podniosły ideał. Ale dla spokoju ducha wystarczy często mieć świadomość, że trudno zmienić każdego człowieka - nawet bliską osobę, na której nam zależy. Mój stryj wyuczył swego psa merdać tylko w jednym kierunku, stosownie do swych życzeń - tylko w lewo, albo tylko w prawo. Tresował też swoje dzieci i bił na oczach wszystkich: "Czy wiesz, za co dostałaś?" - pytał. A dziecko odpowiadało pokornie: "Wiem, tatusiu!"