Pragmatyzm i metafizyka

                   Zdjęcia nazumi13 

            Pewien filozof zażartował kiedyś, że 

metafizyka, to sztuka odnajdywania czarnych kotów w ciemnym pokoju, w którym nie ma w ogóle kotów.  Niegdyś byłem zafascynowany metafizyką Spinozy i Leibniza.  Były to przeciwstawne punkty widzenia - monizm i pluralizm metafizyczny. Według Spinozy wszystko jest jednym, a Leibniz ukazywał świat monad, w którym nie ma dwóch takich samych liści i kropel wody. Później poznałem jeszcze bardziej zawrotne systemy metafizyki buddyjskiej. Ciekawsze niż ubóstwiany niegdyś przez studentów filozofii Plotyn. 

      Nie tylko ja wielbiłem Spinozę. Czynili to przede mną (żartuję trochę) Goethe i Einstein. Ten ostatni napisał: "Wierzę w Boga Spinozy, przejawiającego się w harmonii wszystkiego, co istnieje, a nie w Boga, który zajmowałby się losem i uczynkami każdego człowieka." A w rozumieniu Spinozy Bóg to Natura.  Nie bez pewnego zdziwienia odkryłem w końcu, że wszelka ontologia zmierza, jak u Spinozy właśnie, ku etyce... 

      Ani Kartezjusz, ani Hume, ani Kierkegaard, a już najmniej Kant, nie nastawili mnie antymetafizycznie. Nadal podziwiam metafizykę jako wytwór ludzkiego umysłu i głębokich przeżyć, ale nie przypisuję jej większej realności, nawet jeśli jest skrajnie subiektywistyczna i sprowadza rzeczywistość do śnienia. Jednak wszelkie takie konstrukcje ludzkiego umysłu przeszkadzają tylko w bezpośrednim, źródłowym poznawaniu życia. Mimo wszystko jest w nich jakieś trudno uchwytne i niewyrażalne piękno. Podejście fenomenologiczne byłoby mi bliskie, gdyby, paradoksalnie, nie zamieniono go w jeszcze jeden dogmat. 

      Przez lata sympatyzowałem z odnajdywaniem w filozofii funkcji terapeutycznej. Widzę jednak, że ten tak popularny obecnie  punkt widzenia redukuje filozofię do czegoś, czym ona nie jest. Filozofia jest poszukiwaniem prawdy a nie psychicznego błogostanu, w którego ciepłym błocku ktoś chętnie by się taplał. Zen, mindfulness i inne podobne mody tworzą jedynie złudzenia. Nawet tak bliski mi filozoficzny  taoizm nie jest już czysty po tym jak przemieniono go w alchemię i magię. Terapeutyczny pragmatyzm zabija myślenie. W zenie przynajmniej jest jakaś poezja, ale to, co się z nią obecnie robi, jest bardzo smutne. Już Grecy zdawali sobie sprawę z tego, że żaden abstrakcyjny, filozoficzny argument nie zadziała, jeśli nie trafi do przeżyć konkretnej osoby.  Jednak musi on wyjść poza jej ograniczone doświadczenie, a czasem nawet jakąś jego cząstkę zniszczyć, co powoduje psychiczny dyskomfort.  Psychologia i psychoterapia mogą spełniać swą rolę, ale kiedy wchodzą w kompetencje filozofii, poddają ją destrukcji. Pomijam już kwestię braku bezinteresowności: Zapłać mi a ja zredukuję twój psychiczny niepokój opowiadając ci kilka bajek, które ludzie uważają za mądrość. Nic tak nie krzywdzi umysłu drugiego człowieka jak dostarczanie mu złudzeń mocy i wpływu na życie. Pragmatyzm jest czymś o wiele bardziej szkodliwym niż jakikolwiek kostyczna metafizyka. Stwarza złudzenie otwartości a jest jedynie prospołecznym zniewoleniem.